زندگی نامه فدریکو فلینی(4)

زندگی نامه فدریکو فلینی(4)

شاید بهتر باشد به گفته فلینی این نکته را اضافه کرد که در نظر او یک فیلم باید به یک شعر رومانتیک و نه هر شعری، شبیه باشد. مشکل اصلی فلینی با این سبک شعر سرایی (فیلم سازی) در این واقعیت ریشه دارد که آثار او به شکل فزاینده ای از اصل خود یعنی گذشته کارگردان دورتر می شود و تجربیات شخصی او نیز در این مسیر چنین نقشی دارد. رفته رفته داستان های او به داستان های اپراهای اجرا شده در قرن بیستم شباهت می یابد. یعنی داستان به عنوان ظرفی برای در کنار هم نگه داشتن جلوه های بصری و تکنیک های سبک شناسانه. مطمئنا این مساله به شکل واضحی ساتریکن و کاسانوا و به شکل کم رنگ تری تمرین ارکستر، شهر زنان و کشتی به راه خود ادامه می دهد و جینجر و فرد را تحت تاثیر خود قرار می دهد. همه این آثار بیش از آنکه بر یکپارچگی درام پردازی یا ترسیم شخصیت های منسجم متمرکز باشند، اهمیت وجودی خود را از چگونگی فرایند ساخته شدنشان می گیرند.

فلینی در این دوره کاری خود آن چنان از بازگشت به اصل خود نا امید شده است که دو اثر شبه مستند هم می سازد و سعی می کند ناامیدانه خود را در یک بستر واقعی نشان دهد و هم دوباره با ارواح و خاطرات جوانی خود مواجه شود. او در فیلم هایی چون: دلقک ها و رم، سعی می کند پایتخت را از نگاه خودش نشان دهد و به عنوان یک جوان شهرستانی و در ادامه آن به عنوان یک هنرمند در میانسالی نشان بدهد.

فلینی در فیلم دلقک ها حتی سعی می کند از نظر مضمونی، این اثر را با فیلم رم مرتبط سازد و سیرک و شهر رم را همچون خود سینما، فاحشه ای پیر می داند و که خوب می داند چطور به دیگران لذت ببخشد. شهر رم، هم چون زنان به معنای عام کلمه نه تنها او را با اسطوره و رمز آلودگی مواجه می سازد بلکه به او انگیزه می دهد تا هویت خود را بهتر درک نماید.

با وجود این تماشای دلقک ها برای یک مخاطب تیزهوش می تواند لذت یادآوری نشانه ها و الگوهای قدیمی را به همراه داشته باشد. از جمله نمای صامت ابتدایی مانند فیلم هشت و نیم که نمای آغازین آن هم صامت بود، و پایان بندی ناگهانی همچون تصویر ثابت شده در پایان فیلم ولگردها. این فیلم نیز همچون همیشه با نورپردازی تئاتری آغاز می شود و شخصیت اصلی برای نخستین بار در حالی وارد قاب می شود که چهره اش کاملا در سیاهی فرو رفته است و ناپیداست و به نوعی شخصیت تئاتری فلینی در زندگی شخصی را تداعی می کند (هنرمندی که در یک لحظه هم تمایل دارد توجهات را به سمت خود جلب کند و هم سعی می کند از حریم شخصی خود حفاظت کند) سپس، فلینی چهره انسان را با کاریکاتورها مرتبط می سازد. از این رو وقتی فدریکو شخصیت کم سن و سال فیلم برای اولین بار به تماشای سیرک می رود خیلی زود متوجه می شویم که شمار  زیادی از همشهری های او با دلقک های سیرک شباهت های زیادی دارند.

اما در فیلم دلقک ها نیز مانند همچون همیشه، با چشم نظاره گر فلینی و ترکیب بندی های ژرف درونی او در قابل پرده ای ذهنی برای بازنمایی تخیل انسان مواجه هستیم. در این مورد به یک مثال اشاره می کنم: وقتی چند پسر بچه سوار بر قطاری که در حال ترک کردن ایستگاه راه آهن است به رئیس ایستگاه ناسزا می گویند، آن افسر ریز اندام کوتاه قد از خشم شروع می کند به بالا و پایین می پرد. در این جا، فلینی با نمایی روبه پایین از سطح سکوی ایستگاه، نه تنها افسر کوتوله بیش فعال را در پیش زمینه به ما نشان می دهد، بلکه در پس زمینه در فواصل گوناگون مردان چاق و فربه ای نمایان هستند که از شدت خنده دولا راست می شوند. این نمای خیره کننده با صدای راوی و موسیقی ملایمی که در زیر آن جاری است خاطره اصلی را در نظر ما تطهیر می کند.

جست و جو به دنبال هویت در رم و دلقک ها، آنطور که فلینی می گوید باعث می شود او لااقل برای مدت کوتاهی از بیماری مزمن و فراگیر هنرمندان مدرن دوری کند. بیماری مهلکی که میتواند نشانه های اصلی آن را فقدان توانایی برای بیرون کشیدن یک موضوع دراماتیک نو از میان تجربیات شخصی و البته از میان رفتن اعتماد به نفس خلاقانه در اثر فزونی تکیه بر خودآگاهی مدرن دانست.

در حالی که هنرمندان سایر رشته های هنری پیشتر این رویکرد را تجربه کرده اند و در نهایت فلینی به خود اجازه می دهد، با موضوعاتی مواجه شود که در طول دوران میان سالی مدام او را آزار می دادند و سعی می کردند به نحوی به دنیای فیلم های او وارد شوند. نتیجه این مواجهه اختصاص دادن یک فیلم کامل به این دغدغه هاست. فیلمی بنام آمارکورد که تسلیم شدن بی قید و شرط فلینی در برابر ارواح و خاطرات گذشته او را قادر کرده است تا یک بار دیگر، پس از هشت و نیم به یاد ماندنی، بتوان از سبک هنری منحصر به فرد و والای خود در حد کمال استفاده کند. آمارکورد، کلمه ای که در زبان محاوره رمینی ها به معنای (من به یاد می آورم) است و با تکیه بر خاطرات، عشق به خاطرات و خاطرات عشق ها و دوست داشتن ها غنا یافته است.

از این رو کارگردان بیشتر و بهتر از هر اثر دیگری که ساخته در این فیلم موفق شده جوهره اصلی نگاه نظاره گرش را به نمایش بگذارد و استادانه هر سکانس را هم چون یک قطعه موسیقی آغاز کند، گسترش دهد و به پایان برساند و اعتقاد راسخ خود را به این مطلب عیان سازد که بازنمایی زندگی با اندکی دخل و تصرف در زندگی به زندگی نزدیک تر خواهد شد.

فلینی در آمارکورد آنچنان رقیق و حساس خاطرات دهه 1930 رمینی را به یاد می آورد که همچون همه خاطراتی که به درستی  در قالب اثر هنری پرداخت شده اند، خیلی زود در وجود ما رسوخ می کند و ناخودآگاه به خاطرات شخصی و گذشته بیش و کم از یاد رفته ما تبدیل می شود.