گویش و زبان مردم بندر انزلی چیست؟

گویش و زبان مردم بندر انزلی

شهرستان بندر انزلی در طول تاریخ کوتاه خود همواره پذیرای، طوایف گوناگون و ادیان و مذاهب با زبانهای مختلف بوده و تعداد زیادی زنان و مردان مشتاق علم و فرهنگ را پرورش داده است. مردم انزلی به فارسی، گیلکی و ترکی آذری صحبت می کنند. گیلکی مشتمل بر دو گویش بیه پس (ناحیه غربی) و بیه پیش (ناحیه شرقی) است. گیلکی از زبان های ایرانی و بازمانده خانواده پهلوی شمالی است، از این رو در گیلکی به واژه های زیادی برخورد می شود که ریشه آن از زبان پهلوی است. مانند: گفتن = افتادن / پهلوی = کفتن؛ واستی = باید / پهلوی = اپايتسن؛ واليشتن = لسیدن / پهلوی = لیشتن؛ واش = علف / پهلوی = واش؛ شون = رفتن که در منابع قدیم فارسی تا دیرباز فعل شدن به معنی رفتن به کار می رفت مانند: از دست بشد = از دست برفت، زاک = فرزند از زادن پهلوی، کش = آغوش / پهلوی = کش؛ دار = درخت / پهلوی = دار. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد زبان مردم بندر انزلی بیشتر بدانیم.

ویژگی های زبان  ایران گیلکی عبارت است از: صفت پیش از موصوف می آید مانند، سرخ گل، پیل دریا، قشنگ دختر، صفت تفصیلی در گیلکی با علامت تر به کار می رود اما صفت عالی ترین معمولا در گیلکی به کار نمی رود. هم چنین کلمات مرکب یا مضاف الیه جای خود را تغییر می دهد مانند، خالا دختر = دخترخاله، آغوز پوست = پوست گردو. حرف اضافه "چه" و "که" موارد استعمال گوناگون دارند و به صورت کی و چی مورد استفاده قرار می گیرند. از ویژگی آوایی گیلکی به گونه ای است که الف ممدود بدون کشش است و به صورت الف مقصور تلفظ می شود مانند جن = جان، تی جن قربن = تی جان قربان. استثنا نیز وجود دارد مانند: امه چرم اکهنه دنیا میان چیزها بیده. که الف «میان» و «چیزها» ممدود است در گیلکی نیز مانند فارسی، حرف های «و» و «ب» جانشین یکدیگر می شود مانند: باز = واز، گاو = گاب، برف = اورف.

ضمیر اشاره نزدیک در گیلکی «آ» است: آخانه = این خانه و برای اشاره به دور او می آید: او خانه = آن خانه، ضمایر در پیوند با اسم که جنبه ملکی داشته باشد این گونه استعمال می شود.

می کوچه، تی کوچه، اونه کوچه، امی کوچه، شومی کوچه، اوشانه کوچه. با تغییر پیشوندها صرف و معنی الفاظ در گیلکی دگرگون می شوند و از این رو با زبان های آلمانی، روسی و هندواروپایی قابل مقایسه است مانند: چئن = چیدن، دی - چن = چیدن و نظم دادن (اشیا) برای منفی کردن «ن نافيه» مابین پیشوند و فعل قرار می گیرد مانند: دی - چن، دی - ن – چن.

واژه های عربی که وارد گیلکی شده و از نظر آوایی تغییر یافته اند، عبارت اند از: واژه هایی که با همزه آغاز می شوند مانند اسم = ایسم، اشتباه = اشتباه، اسلام = ایسلام، واژه هایی که غیر از همزه آغاز می شوند نیز از نظر آوایی به «ای» تبدیل می شوند مانند کتاب = کیتاب، حساب = حیساب، علاج = عیلاج، لباس = ليباس. برخی واژه ها نیز تحول آوایی آنها بیشتر وفاحش تر است، مانند: قبول = قوبيل، صبح = صوب، صحرا = صارا، مجمه = موجومه. لازم به ذکر است در کیلگی تشدید حذف می شود مانند: غصه = اغرصه، حم +ال = حمبال و حروف حلقی ع و ح یا حذف و یا به الف مقصور تبدیل می شوند مانند: محشر = ماشر، احوال = اوال، محکوم = ماکوم، معشوق = ماشوق، معده = مده.

واژه های روسی وارد شده عبارت اند از: سمچکو = سیمیشکا = تخمه آفتابگردان؛ ماتیشکا = عروسک، خوت = شعله؛ پامادر = گوجه فرنگی؛ کرتب = سیب زمینی؛ استول = صندلی، پیرگوسکا = پیرگوزگا = چای قند پهلو؛ آکوشکا = آبوشکه = دریچه و پنجره؛ گار شوک = لگنچه؛ ناسوس = تلمبه؛ موردا = موتره = پوزوپوزه؛ سماور؛ زاكون = قاعده و رسم و قانون التكا (لوتكا) = قایق؛ زاموسکا = زامو سکه = بتونه؛ مایاک = چراغ راهنمای )دریایی؛ بولكا = بولكى = نان بوکلی (نان ساندویچی).

واژه های بیگانه غیرروسی که وارد زبان روسی و سپس وارد زبان گیلان شده اند مانند: پامیدور = پامدور = گوجه فرنگی؛ بانکا = بانکه، ظرف شیشه ای (واژه هلندی)؛ فكال به معنی ته نشین و رسوب، فشكل او به معنی آب سفید شست و شوی برنج قبل از طبخ به کار می رود و فکال او خور به معنی آدم بدبخت و بیچاره است؛ مول (فرانسه) = خاکریز (موج شکن). واژه هایی از زبان های دیگر که به صورت فعل مرکب یا مصدر مرکب همراه با فعل معین صرف می شوند مانند: پزدئن؛ انترس نداره که پز و انترس واژه های فرانسوی هستند.

برخی واژه های گیلکی که در گذشته رواج داشت، امروزه استفاده نمی شود یا از واژه های جایگزین «فارسی» استفاده می شود. مانند بی جیر = پایین و بو جور = بالا، والاخستن = آویزان شدن فندرستن = دیدن یا نگاه کردن و ... .