نقد و تحلیل فیلم پدر خوانده یک (4)

نقد و تحلیل فیلم پدر خوانده یک (4)

با خطرات نبود یک رهبر کاریزماتیک و توانا در خانواده مافیایی شدیم. دانستیم که در دو سه روز غیبت یک رهبر، یک پسر دیوانه و احمق میتواند همه چیز را بر هم بزند و خود را هم به کشتن دهد. مایکل اما خودِ دون ویتو کورلئونه بود ولی دیگر محافظه کاری او را هم نداشت. دون ویتو کورلئونه ملقب به «پدرخوانده» در جوانی چه کارها که نکرده بود، چه خونها که نریخته بود و برای رسیدن به هدفش و مبارزه با خلافکارهای نیویورک و ساخت امپراتوری خودش دست به هر کاری زده بود. او اما در پایان زندگی و در روزهای پیری خود حسابی محافظه کار شده بود. شاید جلسه¬ای که پس از قتل سانی گذاشت و با بغض به خانواده¬ها التماس میکرد که بیایید جنگ را تمام کنیم، جلسه¬ای مفید بود و توانست موقتا فضا را آرام کند، اما مطمئنا اگر در روزهای جوانی¬اش بود و یا اگر مایکل بر آن صندلی نشسته بود هیچگاه این اتفاق نمی¬افتاد. البته تقدیر مایکل نیز این بود که در روزهایی رهبر خانواده شود که همه چیز بهم ریخته است، خائنان در خانواده مشغول خدمت به دشمنان هستند، برادر بزرگتر کشته شده، زندگی خواهرش در آستانه فروپاشی است، خودش نیز صاحب فرزند شده و مسئولیت پدری هم به مجموعه مسئولیتهایش اضافه گشته و از همه مهمتر اینکه دشمنیها بین خانواده آنها و دیگر خانواده¬های رقیب به اوج خود رسیده و خانواده کورلئونه در تنها ترین و بی کس¬ترین روزهای تاریخ خود به سر میبرد.

مایکل اما با همان آرامش، اقتدار، مرموزی و تفکرات تهاجمی خودش میخواهد اوضاع را آرام کند و دیگر لابه و التماسی در کار نیست. هرگاه مایکل را میبینیم که با چشمهای درشت و سیاه خودش، به گوشه¬ای خیره شده، انگشتانش را زیر چانه خود گذاشته و آرام آرام نفس میکشد، میدانیم در درون مغزش طوفانی از فکرها و برنامه¬هاست، میدانیم که در پس این آرامش، قرار است طوفانی در بیرون به راه بیفتد، مایکل به ماری افعی میماند که مقتدر اما آرام به انتظار طعمه ایستاده است. برای ربودن طعمه اصلا و ابدا عجله¬ای ندارد و چشمان همیشه هشیارش ترس در دل طعمه¬اش می¬اندازد.

دون ویتو کورلئونه در وضعیت هجو آلودی میمیرد. حین بازی با پسر کوچک مایکل و در حال تعقیب او در باغچه خانه¬شان جان میدهد. مرگی تلخ و تراژیک رقم میخورد، نبود کورلئونه هم دنیای تبهکاری نیویورک را خالی میگذارد هم جهان داستانی فیلم را با خلا جذاب¬ترین شخصیتش مواجه میسازد. دون ویتو کورلئونه بی شک جزو جذاب¬ترین و دوست داشتنی¬ترین شخصیتهای خلق شده در تاریخ سینماست. او به شمایلی بدل شد که هنوز هم که هنوز است از این شمایل برای اشاره کردن به سینمای تبهکاری و مافیایی از آن استفاده میشود.

صورت پفکرده و چشمان درشتش، صدای گرفته و غب غب بزرگش، شخصیتی از وی خلق کردند که شاید فقط و فقط مارلون براندو میتوانست آن نقش را ایفا کند و لاغیر. به واقع تصور اینکه نقش دون ویتو کورلئونه را کسی جز مارلون براندو اگر بازی میکرد هم خنده دار است. آن موقع پدرخوانده نیمی از ارزش کنونی خود را شاید از دست داده بود. به هر ترتیب پدرخوانده میمیرد و خانواده¬اش عزادار و مخاطب فیلم در در ناراحتی نبود او با دیگر شخصیتهای داستان هم درد میگردد! اما مایکل حالا دیگر همه کاره خانواده شده است و قصد دارد طوفانی در نیویورک برپا سازد. خواهرش بچه دار شده و از مایکل میخواهد که پدرخوانده کودکش باشد و در مراسم غسل تعمید فرزندش نیز حضور یابد. غسل تعمید اگرچه مراسمی است که مخصوص تولد کودکان تازه بدنیا آمده است اما در این فیلم استفاده¬ای کنایه¬ای نیز دارد چرا که همزمان با برپایی این مراسم خونهای بسیاری در گوشه گوشه شهر نیویورک قرار است بر زمین ریخته شود.

در سکانس غسل تعمید یکی از ظریف-ترین و هنری ¬ترین اشکال استفاده از روایت موازی را شاهد هستیم. مایکل در حال تعمید دادن فرزند خواهر است، همه اعضای خانواده شاد هستند چرا که بعد از مرگ سانی حالا فرد تازه¬ای وارد خانواده¬شان شده و بعد از مرگ پدرخوانده، حالا این خانواده صاحب پدرخوانده جدید و البته لایقی گشته است. به موازات این مراسم، چند نفر اجیر شدهتوسط مایکل، خانه به خانه و محله به محله بدنبال کسانی هستند که در فهرست مایکل قرار گرفته¬اند. هر کدامشان که پیدا میشوند به طرز وحشیانه¬ای به رگبار بسته میشوند. در مراسم همه خوشحال هستند، مایکل آب را بر صورت نوزاد میریزد، خواهرش به وجود می¬آید و ریتم ملایم فیلم خانواده¬ای خوشبخت را نشان میدهد که پس از دوره¬ای بحران حالا دارد رنگ آرامش را به خود میبیند و به موازات این نماها نیز، فقط دود باروت است و سرخی خون و صدای گلوله¬های که شلیک میشوند.

در همان روز تصفیه بزرگی در نیویورک اتفاق می¬افتد. مایکل تمامی مخالفان خود را از دم تیغ رد میکند و خانواده خود را بعنوان بزرگترین خانواده و خودش را نیز بعنوان مهمترین پدرخوانده مافیایی به نیویورک معرفی میکند. مایکل درسهایی که از پدر آموخته بود را با تجربیاتی که از حماقت برادرش یاد گرفته بود در کنار همدیگر قرار داد. او در ایتالیا پخته شد و توانست زندگی مخفیانه و سختی را تجربه کند، غم کشته شدن معشوقه¬اش او را مرد کرد و همه این¬ها اکنون مایکل را مار افعی زخم خورده¬ای کرده بود که نیشش از راه دور نیز میسوزاند و نابود میکرد. مایکل شوهر خواهرش را نیز به طرز درست و منطقی تنبیه کرد تا دیگر هیچوقت نتواند به خانواده خود خیانت بکند. همسر مایکل اکنون مردی را میدید که به خطرناکترین مرد نیویورک تبدیل شده است، دیگر خبری از مایکلِ آرام و صلح دوست و عاشق پیشه ابتدای فیلم نبود و یک افعی بود که بر شاخ و برگهای جنگلی میخزد تا طعمه¬ها را یکی یکی ببلعد.

پدرخوانده یک، از نظر ساختار فیلمنامه¬ای کاملا خطی و بدور از پیچیدگی بود، اتفاقات به طرز دراماتیکی پشت سر هم اتفاق می¬افتادند و هر شخصیتی نقشی به عهده داشت که بدین صورت هیچ شخصیتی بی خاصیت و ناکارا در پیش برد درام داستان باقی نمیماند. کارگردانی هم در این اثر به شیوه¬ای چشمگیر تماما در خدمت خلق همان دنیای غیرقابل اعتماد و همچنین خطرناک است. هر شخصیت را طوری معرفی میکند و سپس با وی همراه میشود که سرنوشت محتوم او را نیز میتوانیم پیش بینی کنیم. مثل مایکل که در سکانس عروسی آرام و متفکر به اعضای خانواده خود نگاه میکرد و در مراسم غسل تعمید خواهر زاده¬اش با آرامشی عمیق¬تر و بیشتر نیویورک را به خاک و خون کشانید.