معماری سقف ها و آب روهای تالار گنجینه تخت جمشید

معماری سقف ها و آب روهای تالار گنجینه تخت جمشید

آسمانه ها

آسمانه حرمسرا به روشی که به وسیله آقایان پروفسور هرتسفلد و کرفتر بازسازی بنا شده است می تواند برای آسمانه گنجینه شیراز سرمشق و نمونه باشد، چه از سازوکار آوار خزانه شاهی نمی توان به چگونگی ساختمان آسمانه آن پی برد. روشن است که گنجینه هموار بوده و شاید برای روان شدن آب باران، کمی سرازیر داشته است. اگر پنجره آسمانهای پدیدار باشد باید دانست که بخشی از آسمانه مانند آسمانه حرمسرا، اندازه ای بلندتر بوده است. تیرهای بزرگ آسمانه بر دیوارهای و ستون ها استوار می شده است.

روی باربردارهای تیر، تخته، شاخه، شاید حصیر بافته قرار می داده اند و روی آن را کاه گل می کرده اند و این روش ساختن آسمانه، هم اکنون نیز در کرانه های دور و نزدیک تخت جمشید دیده می شود و هر سال پیش از فرا رسیدن گاه باران، نیاز به بازسازی و کاه گل کاری می باشد. در اتاق شماره /۴۰ یک پاره باربردار شش رویه برابر (مکعب) شکل سوخته که پایانه آن ۲۴۸۱۸ سانتی متر است پیدا شده شاید رویه بالایی بام بین هشت تا یازده متر از رویه زمین بلندتر قرار داشته است. به گمان بسیار، دیوار بیرونی هم بر بالای آسمانه ساخته شده بوده و شاید هم مانند آسمانه حرمسرا کنگره های دندانه دار، همانند کنگره های راه پله نامبردار به تخت جمشید است.

آب روها

در بخش های آینده در پیمایش جستار بخشی از کانال های زیرزمینی که در زیر نشیمن گاه پادگان پیدا شده به سازوکار گند آب و روش روان شدن آب درگاه باران، اشاره خواهد شد. در ساختمان گنجینه تنها بخش اصلی و نخستین ساختمان دارای سازوکار گنداب، خشنودی بخش و یا دست کم از روی نقشه بوده است. اگر چه نشانی ناودان دیده نشد، ولی می توان فرض کرد که ناودان پدیدار بوده و آب باران از پشت بام به خیابان های نزدیک می ریخته است. در حیاط شماره ۱۷، سنگ گیلویی البه بام، نشانه آن است که کانال برای ریختن باران بوده است. در حیاط شماره /۲۹ جوی های آب دیده می شود که پیش از آن ناودان های بام به آنها می پیوسته است. این جوی ها به وسیله کانالی با جوی های همانند آن در بخش باختری بنای نخستین گنجینه که پر از آن ویران شده پیوسته بوده است. حیاط ۲۹ در گوشه شمال باختری حیاط و در دیوار جنوبی ایوان جنوبی آن قرار داشته است.

جای آب رودها از سنگ های سوراخ دار بزرگ که بر فراز جوی ها، زیر دیوار به صورت درب پوش به کار می رفته است، روشن می شود، ولی از آب رودهای بالای بام، نشانه هایی نمانده است. شاید این که دیوارهای این بخش های خوب به جای نمانده به انگیزه تراوش و گذار (نفوذ) آب باشد. نشانه ای از این که بخش درونی کانال های آب را از چوب پوشانده بودند، پدیدار است، ریزه های چوب و نشان سوختگی در پاره های خشتی روی سنگ درپوش جنوب باختری و ایوان باختری پیدا شده است. این سنگ های درپوش، تخت سنگ های راست گوشه مانند است که آنها را در راستای کانال زیرین آن قرار داده اند. هر دو سنگ درپوش ایوان باختری از زیر دیوار بیرون می آمده و به گونه ای آن را تراشیده اند که خط لبه آن با گوشه های ایوان در یک تراز بود.

آب باران که از ناودان های بام می ریخته و گاه گاهی هم پهنه حیاط ۲۹ را پر می کرده در جوی هایی گرد آمده که در پیدا تنها از یک راه یعنی راه آب عمودی در اتاق ۸۲ بیرون می رفته است و این روش گاهی بد و نابسنده بوده است. باید دانست که کانال های آب از تخته سنگ های یک پارچه بدون ملات ساخته شده بود. گمان می رود که پاره های سنگ را در یک ردیف قرار می داده اند و در جایی می تراشیده اند که پهلوهای آب رودها که مانند زیره تراش در سنگ کنده شده است، نمودار می باشد.

آبروهای حیاط ۲۹ باز بوده و به همین انگیزه بخش بالایی کناره های آب رو در بیشتر جاها، بریده است. در اتاق های باختری حیاط، کف اتاق ها بر روی کانال های آب، گسترده بود و در پیدا همین گونه وسیله نگاه داری کف اتاق، درست نشده بوده است و می توان گمان کرد که آبروهای زیر کف اتاق با چوب پوشیده شده و چوب ها در درازنای روزگار پوسیده و از بین رفته و پوشش هایی از لایه های سخت شده کف اتاق به جا مانده است.

بخشی از آب رو که از جنوب حياط ۲۹ تا پایانه آن در اتاق ۸۲ امتداد دارد. پیش از برپایی کف اتاق با آجرهای بزرگ پوشیده شده بود. آب رو عمودی در اتاق ۸۲ به وسیله درپوش سنگی چهار گوشه که هر پهلوی آن /۳۴ سانتی متر می باشد، پوشیده شده است. در پایانه خاوری اتاق ۸۱ بلندی آب رو به انگیزه پاره سنگی که درون آن نهاده اند و تا 5/ 17 سانتی متری کف آب رو پایین رفته است کاستی می یابد. یک فرورفتگی یا شیار مرکزی در کف آب رو بر سرازیری آن افزوده است.

هر جا که دیوار به کانال های آب بر می خورد، روی کانال آب پاره های بزرگ سنگ قرار داده شده است. بیشتر این پاره سنگ برای این که آب رو عمودی از آن بگذرد، سوراخ شده و به صورت سنگ های درپوش که در بالا اشاره شد در آمده است و تخته سنگ های دیگر یک پارچه و بدون سوراخ بوده و برای نگهداری دیوار به کار رفته است. این گونه سنگ ها بین اتاق های ۸۱ و ۸۲ و بین اتاق های ۷۰ و راهرو ۶۹ پدیدار است، ولی در زیر دیوارهای فرعی قرار گرفته در راستای جبهه اتاق های ۷۰ و ۷۸ که در اصل باز بوده و سپس بین آنها دیوارهای مزبور ساخته شده و از روی کانال های آب می گذرد. چنین سنگ هایی نگذارده اند. کانال آب قرار گرفته در زیر سنگی که بدنه شمالی درگاه بین اتاق /۷۰ در راهرو ۶۹ بر روی آن قرار دارد به وسیله سنگی دیگر بسته شده است. شاید هنگامی که بخش باختری گنجینه اصلی ویران گردیده، شبکه کانال آب در این جا پایان می یافته است.