تحلیل و بررسی فیلم ماهی و گربه و سینمای شهرام مکری

تحلیل و بررسی فیلم ماهی و گربه و سینمای شهرام مکری

شهرام مکری از همان زمان دانشجویی خود با دست یافتن به یک نوع خاص از ساختار و فرم سینمایی، توانست مهر خود را بر سینمای ایران بزند. در حال حاضر همگی او را به نام همان فرم مخصوصش میشناسند و کسی نیست که لااقل اسم او و فیلمهایش را نشنیده باشد.
او ساختاری را از تابلوهای نقاشی موریس اشر اقتباس کرد و همان ایده را در هر فیلم خود بیشتر بسط داد. او با نماهای متداوم و بدون کات خود، درون زمان حرکت میکند. به عقب و جلو میرود و این روند دوار و دایره ای شکل خود را بصورت متداوم ادامه میدهد. شهرام مکری در ابتدا تعدادی فیلم کوتاه ساخت و با همان فیلمهای کوتاه نشان داد که حرفهای تازه ای در سینما برای گفتن دارد. سپس با ساخت فیلم اشکان و انگشتر متبرک نخستین فیلم بلند خود را هم با همان اثر روانه سینماها کرد.
البته او هنوز چون نتوانسته بود با ساخت یک فیلم بلند حرفه ای خود را به صورت حرفه ای و معتبر در سینما نشان دهد نیاز داشت تا با ساخت یک فیلم قابل ارائه حرکت اساسی خود را در فیلمسازی آغاز کند.

بالاخره او به سراغ ساخت فیلمی با نام ماهی و گربه رفت. ماهی و گربه داستان تعدای پسر و دختر جوان است که برای تفریح به ساحل یک دریاچه در شمال رفته اند. در این منطقه اما شکارچیانی زندگی میکنند که رفتار بسیار عجیب و غریبی هم دارند و در انتها متوجه میشویم که آنها در واقع شکارچیان انسان هستند. حالا این جوانان در بین آنها گیر افتاده اند و خطر سختی در کمین آنهاست.
فیلم در فضای سورئالی و البته ترسناک خود موج میزند. نوع داستانگویی و ساختار روایی این فیلم که تا آنجا که توانسته ابهام و تردید را اضافه کرده و فضاسازی فیلم هم به نوعی است که در کنار این ابهام، فضای تیره و ترسناکی را هم خلق کرده است. فضاسازی به گونه ایست که دوربین دوار به دور دریاچه در حرکت است و این ترس خاصی را برای فیلم تولید میکند.
ماهی و گربه با نام خودش نشان از تقدیرگرایی خاصی را نشان میدهد که در این داستان قربانی و قاتلی وجود دارند که قربانی برای زنده ماندن و سلامتی خود میکوشد و قاتل هم از هیچ تلاشی دریغ نمیکند تا او را به دام بیندازد. شروع ماهی و گربه با دو نفر از شخصیت های فیلم است که پدر پسری با یکدیگر در حال گفت گو هستند. متوجه میشویم که بین این دو نفر تنشی وجود دارد و پدر و پسر نیمتوانند با یکدیگر رابطه نرمالی داشته باشند.

پسر قرار است با دختری ازدواج کند. این دختر هم در کنار دریاچه در انتظار اوست و با ادامه داستان متوجه میشویم که این دو دختر و پسر هم رابطه شان در آستانه فروپاشی است. شخصیت های دیگری نیز در فیلم حضور دارند. عبد آبست که به نوعی مهم ترین شخصیت داستان است و بعدها نیز توانست فیلم تمارض را با حمایت شهرام مکری بسازد. او با چهره گریم شده خاصی در فیلم حضور دارد که رفته رفته تنها المانی که باعث میشود ما متوجه میزان تغییر زمان شویم همان زخمی بر صورت اوست که ذره ذره باز میشود.
او به نوعی راوی داستان فیلم است و از طریق حرکت او در لوکیشن و صحبت کردن با شخصیت های مختلف، متوجه داستان هر کدام از آدمها درون داستان میشویم. در این داستان هر کسی برای خودش دنیایی دارد و دوربین مکری هم کنجکاوانه داستان هر کدام را دنبال میکند. بعضی آدمها با یکدیگر تلاقی پیدا میکنند و این تلاقی گاهی در زمان گذشته و گاهی در زمان حال اتفاق می افتد.

دختر و پسر دیگری نیز در فیلم حضور می یابند که دختر یکی از چشمانش بصورت سورئال میدرخشد و هیچ حرفی هم درون فیلم نمیزند. او شاید عجیب و غریب ترین شخصیت درون فیلم باشد و حتی شهرام مکری هم او را مهم ترین شخصیت فیلم خود دانسته است. این ادعا در حالیست که این دختر نه نقشی در پیشبرد داستان دارد و نه در روایت فیلم. مطمئنا صورت و چشم عجیب او که روشن و نورانی است، به نورهایی که در پایان فیلم میبینیم شباهت بسیاری دارد و بادبادک هایی که در داستان توسط جوانان به هوا فرستاده میشوند و سپس آن بادبادک ها به نور بدل میشوند، اهمیت دختر را با آن چشمش افزایش میدهد اما این که دختر مهم ترین شخصیت درون فیلم باشد کمی بعید به نظر میرسد.
شخصیتی که عبد آبست نقش او را بر عهده دارد، در کنار این که بعنوان راوی و معرف دیگر شخصیت ها در فیلم عمل میکند، خودش هم درگیر یک رابطه عاشقانه شکست خورده است. دختری که زمانی عاشقش بوده دقایقی در داستان حضور می یابد و چند خطی بین آنها گفت و گو برقرار میشود و تمام. در کل در این فیلم شخصیت هایی که با حضور کوتاه خود و رفتن یکباره شان از فیلم بر ابهام فیلم می افزایند، کم نیست.

ماهی و گربه فیلمی است که از طرف نویسنده و کارگردان، از هر تلاشی که میشده برای افزودن بر ابهام و تا حدودی هم ترس، دریغ نشده است. در یکی از نماهای فیلم، پسری که در ابتدای فیلم در حال صحبت با پدرش بود را با دختری میبینیم که در حال صحبت راجع به ازدواج شان هستند. ناگهان گربه ای را میبینند و البته گربه بیرون قاب است و بیننده آن را نمیبیند. ناگهان دختر میترسد و میگوید انگار انگشت انسان است. فیلم از این قضیه هم خیلی زود میگذرد و پی آن را نمیگیرد. مکری نخواسته تا حس مشخصی به بیننده فیلم بدهد و به همین دلیل نخواسته تا ماجرای انگشت انسانی که درون دهان گربه است را بسط دهد وگرنه میتوانست یک فیلم ترسناک متداول را به خوبی بسازد.
فیلم ماهی و گربه فیلم متعارف و معمولی نیست. فیلمی است که سبک شهرام مکری را به اوج پختگی و بلوغ میرساند و شاید اگر مکری اندکی از این همه مدرنیسم و ابهام دست برمی داشت، به فیلمی روان تر بدل میشد و میتوانستیم از ماهی و گربه بیشتر لذت ببریم. اما تا همین جای کار نیز اثری خلق شده که مطمئنا ارزش بیش از دوبار دیدن را دارد.