نام من سرخ، چگونه کتابیست؟

نام من سرخ، روایتی از عشق و مرگ و تعهد

نام من سرخ اثر تحسین‌برانگیز نویسنده معاصر ترکیه و برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۰۶، اورهان پاموک است که نشر چشمه آن را به انتشار رسانده است. پاموک در این کتاب با بهره‌گیری از تکنیک پلی فونی یا چند روایی توانسته داستان را از منظر شخصیت‌های مختلف پیش ببرد. هر فصل این کتاب راوی جداگانه‌ای دارد و بین فصول ارتباط موضوعی و ترتیب زمانی به زیبایی رعایت شده است.

در این کتاب، هر عنصری از داستان می‌تواند راوی سخنگویی باشد که خواننده را مخاطب خود قرار ‌دهد و از او می‌خواهد که دنیا را از نگاه راوی ببیند حتی اگر آن راوی یک شئ باشد. از نگاه یک فروشنده دوره‌گرد یا نقش اسبی طناز، از نگاه مقتول و یا یک سگ. درون‌مایهٔ اصلی داستان نگاهی هوشمندانه به نقاشی، تدهیب و خوشنویسی است. داستان بخشی از تاریخ ترکیه در زمان امپراتوری عثمانی و پادشاهیِ سلطان مراد و نقاط مشترک تاریخ ایران و ترکیه را به تصویر کشیده است. داستانی که حتی گاهی بیشتر به یک مستند نگاری تاریخی شباهت پیدا می‌کند تا یک رمان.

ازجمله خلاقیت‌های نویسنده برای این اثر، بازآفرینی داستان‌های ادبیات کلاسیک بوده است. در این رمان از کتاب‌های مطرح در فرهنگ اسلامی خصوصاً کتب فاخر ادبیات فارسی چون آثار فردوسی و نظامی به‌دفعات یاد شده است.

داستان در نقاش‌خانهٔ دربار عثمانی می‌گذرد، باظرافت و حسادت‌ها و عاشقانه‌ها. در این کتاب هم مانند آثار دیگر پاموک، رویارویی شرق و غرب به‌عنوان دستمایه اصلی مطرح‌شده داستان بر پایه آن پیش می‌رود. شرق سنت است و پایبندی و وفاداری و اصول، غرب میل به تجدد است و دگر خواهی و واقع‌گرایی. شرق به ابدیت پروبال می‌دهد و غرب لحظه‌های گذرای زندگانی را غنیمت می‌شمرد. مثل همان استادانی تا پای جان بر تعهد هنری‌شان وفادار می‌مانند و در سوی دیگر استادانی قدم درراه دگرگونی و تجددخواهی گام برمی‌دارند. از دیگر نکات کلیدی این رمان، روایت معماگونه‌ای است که در سراسر کتاب جاری ست و خواننده را به‌دفعات وادار به قضاوت اشتباه می‌کند.

وسواس بیش‌ازحد نویسنده در روایت دنیای خیال‌انگیز هنر در مقاطعی از داستان، سبب ایجاد دست‌اندازهایی ناملایم در خوانش اثر می‌شود. خصوصاً آنجا که شرح مفصلی از کتاب سفارشی سلطان ارائه می‌شود، خواننده گاهی دچار سردرگمی و حتی ناباوری در منطق روایی می‌شود. هرچند که ایجاد این سکته در روایت اثر، از تمهیدات هنرمندانه پاموک به‌حساب می‌آید.

عشق اصیل، حسادت جانکاه، سایه شوم مرگ، ترس از قربانی شدن و حضور پررنگ هنر شرقی و تصویرسازی بی‌همتای پاموک در شرح مکان و زمان، لذت خواندن آن را دوچندان کرده و این رمان را در زمره بهترین آثار ادبی معاصر در دنیا بدل کرده است. رمانی که به بیش از ۶۰ زبان ترجمه شده است و در ایران هم با ترجمه تحسین برانگیز عین‌له غریب و با همکاری نشر چشمه به چاپ رسیده است.