تغییر و تحولات ژانر علمی تخیلی و فیلم هایی که داستانشان در فضا می گذرد

تغییر و تحولات ژانر علمی تخیلی و فیلم هایی که داستانشان در فضا می گذرد

در سینما هیچ ژانری از بین نمی رود. بلکه ژانرها در طول زمان و توسط فیلمسازان خلاقی پوست می اندازند و نو می شوند. البته این فقط به سینما منحصر نیست و در ادبیایت و موسیقی و نقاشی و سایر هنرها، همیشه شاهد این هستیم که مکاتب مختلفی وجود دارند که در بستر زمان دائما در حال نو شدن هستند و هیچ گاه به صورت کلی دستخوش فراموشی نمی شوند.

یکی از ژانرهایی که در سینما این تحول را طی کرده است و اکنون، در زمانه ما به شکل نوینی دست یافته است ژانر علمی و تخیلی است. اگر به فیلمهای قدیمی و کلاسیک هالیوودی که به این موضوع می پرداختند، نگاهی بیندازیم متوجه میشویم که این فیلمهای بیش از هر چیزی به مفاهیم مرتبط با تکنولوژی و علم مربوط می شدند. آدم فضایی هایی که کشف می شوند و یا از سر دشمنی یا از سر دوستی با زمینی ها ارتباط برقرار میکنند. سفینه ها و فضاپیماهایی که اختراع شده اند و دانشمندان زمینی میخواهند با آنها به کشف فضاهای جدیدی بپردازند. فضای این فیلمها بسیار خشک است و بیش از هر چیزی تحت تاثیر جنگ سرد ساخته شده اند.

دوران اوج ساخته شدن چنین فیلمهایی به دهه 1960 برمی گردد. در این دهه بود که درگیری بین امریکا و شوروی در اوج خود قرار داشت و فیلمسازان هالیوودی هم تلاش میکردند با ساخت فیلمهایی این چنینی به این دشمنی و خطر بالقوه ای که در کمین بود نقب بزنند. در این فیلم ها همیشه فضایی هایی وجود داشتند که زمین را تهدید میکردند. زمینی ها مجبور بودند برای نابود نشدن، اتحاد خود بدست آورده و آن را حفظ کنند. انسان ها باید کنار یکدیگر می ایستاندن تا موفق می شدند از خودشان محافظت کنند. این فضای خشک و البته سیاسی فیلمهای علمی تخیلی همان شمایلی بود که برای سالها از این ژانر در ذهن مردم ثبت شده بود. هنوز هم اگر از بعضی افراد که در آن زمان جوان بوده اند راجع به فیلمهای علمی تخیلی سوال کنیم که چگونه شمایلی داشته اند، آدم فضایی هایی را مثال میزنند که مثل ربات در حرکت هستند را مثال میزنند و حرکت های خشک و رباتیک گونه آدم فضایی ها نتیجه همان فضای خشکی بود که در فیلم های علمی و تخیلی آن زمان موج میزد و این حالت خشک و رباتیک به نوعی استعاره از فضای شوروی بود. کمونیست ها افرادی بودند که بخاطر کار سازمان یافته و تعهدی که به ایده کمونیسم داشتند، بسیار زندگی خشک و بی روحی داشتند و آدم فضایی ها با این حالت راه رفتن و حتی حرف زدن، بهترین استعاره از این نوع سبک زندگی بودند. این سبک زندگی خشک و عبوس کاملا در تضاد با سبک زندگی امریکایی بود که نشات گرفته از رویای امریکایی بود.

امریکایی ها تلاش میکردند تا آدم ها و زمینی ها را تا میتوانند افرادی آزاد نشان دهند که برای اینکه زمین در چنگ آن دشمنان عبوس و منظم (کمونیست ها) نیفتد، باید با هم متحد و یک صدا می شدند.

اما رفته رفته، با گذشت زمان و فاصله گرفتن از آن فضای سیاسی و از هم پاشیده شدن بلوک شرق، ژانر علمی و تخیلی کاملا دستخوش تغییر شد. زیر ژانری که به فیلمهای فضایی مربوط میشد دیگر کاری به دشمنی بین آدم فضایی و آدم زمینی نداشت. حتی اگر به فیلمهای محبوب این چند ساله نگاهی بیندازید، متوجه میشوید که دیگر خبری از آدم فضایی نیست.

دیگر آن هیجان و کنجکاوی سابق نسبت به آدم فضایی ها وجود ندارد و تا حدی، این موضوع  که ممکن است اصلا آدم فضایی وجود نداشته باشد و یا اگر هم وجود دارد قابل رویت نباشد، پذیرفته شده است. دیگر مخاطب سینما نمیخواهد پای فیلمی بنشیند که آدم فضایی ترسناکی را ببیند. او میخواهد انسان تک و تنها در فضا مانده را ببیند.

در واقع در این ژانر، همه چیز معطوف به خود انسان شده است. مثلا در فیلم جاذبه اثر آلفونسو کوارن، دو فضانورد را می بینیم که عاشقانه در فضا همدیگر را یافته اند ودر تلاش هستند که یکدیگر را از دست ندهند. این فیلم با لحن و فضایی انسانی در تلاش است که عشق را در فضا و به دور از کره زمین به ما نشان بدهد. در این فیلم هیچ حرف و حدیثی از آدم فضایی نیست و اصلا کنجکاوی نسبت به این موضوع وجود ندارد.

در فیلم اینتراستلار، که فیلم بسیار قوی تر و تکنولوژی محورتری نسبت به جاذبه است؛ باز هم داستان، داستانِ عشق است. عشق یک دختر و پدر که همدیگر را به خاطر ماموریت فضایی پدر، برای سالها از دست میدهند. در این فیلم که اتفاقا بسیار علمی هم هست و با استفاده از مشاوران نجوم شناس و فیزیک دانی که نولان حین ساخت فیلمش داشته است، باز هم همه چیز رنگ و بوی انسانیت میدهد. تمام تمرکز فیلم بر احساس شخصیت ها معطوف است. شخصیت اصلی فیلم که یک فیزیک دان است و به همراه گروهی برای حل مشکل خاصی به فضا میروند، نه میخواهد آدم فضایی ها را ببیند و نه به چیز های اسرار آمیز و ماوراء طبیعی علاقه ای دارد. او فقط میخواهد مشکل پیش آمده برای جو زمین را حل کند و به همین خاطر مجبور میشود تا سالهای سال از دخترش دور بماند.

این تغییری که بین فیلمهای این ژانر در طول چند دهه پیش آمده، یکی از ملموس ترین تغییرات اعمال شده بر روی ژانرهاست. حتی در ژانرهایی مانند وسترن، اکشن و نوآر هم شاهد این همه تغییر ملموس و عینی نیستیم. دلیل شاید این باشد که ژانر علمی تخیلی در گذشته بیش از هر ژانر دیگر ابزاری برای توسعه اندیشه های سیاسی بوده است و حالا با توجه به تغییرات سیاسی ویژه ای که در دنیا پیش آمده است، دیگر داستان و لحن فیلم های این ژانر هم تغییر کرده است.

اما نکته جالب این است که این فیلمها از مضامین حول محور علم و کنجکاوی و اسرار آمیزی دور شده اند و به جایش، به سمت ایده های بشر دوستانه سوق پیدا کرده اند. حالا دیگر انسان مدرن معاصر، خود را نه فقط درون زمین بلکه به کل، درون تمام فضا تنها یافته و به دنبال این است که در فضا، از پس تنهایی و غربت خود بربیاید. چه ایده ای جذاب تر و چه مفهومی تاثیرگذار تر از تنهایی انسان در فضا و تلاشش برای حل این مشکل وجود دارد؟ پس از فیلمهای نوین ژانر علمی تخیلی لذت ببرید.