تاریخ مسجد جامع اردستان

تاریخ مسجد جامع اردستان

تاریخ مسجد اردستان را می توان به سه دوره تقسیم کرد:

دوره نخست: در قرن سوم ه. ق، مسجد اردستان به صورت گنبدی ساخته شد. باني آن، عمربن عبدالعزیز آل ابودلف بود (جناب، تاریخ اصفهان) که در اصفهان حکومت می کرد. البته، قدمت مصالح به کار رفته در بنا، به دوران قبل از اسلام باز می گردد.

دوره دوم: در قرن سوم و چهارم ه. ق، مسجد جامع از صورت گنبدی به مسجدی کوشک مانند تبدیل شد (مقدسی، احسن التقاسیم ).

دوره سوم: در قرن ششم ه. ق و در عهد سلجوقیان، مسجد به ویرانه ای تبدیل شد. در این زمان، ابوطاهر مسجد را به صورت چهار ایوانی بنا کرد، که کتیبه های مسجد با ذکر تاریخ، مؤید این مطلب است. ایوان های دیگر نیز در قرن ۱۰ و ۱۱ ه. ق و در عصر صفوی، به مسجد ملحق شد.

مسجد جامع اردستان به سبک جامع اصفهان بنا شده، و اکنون مسجدی چهار ایوانی است.

مسجد جامع اردستان، ورودی های زیادی را امل می شود. ورودی اصلی که شامل دالان طولانی ست، در بخش جنوب غربی نقشه مسجد قرار گرفته است که از یک طرف به محله فهره، و از طرف دیگر به دشت محال محدود می شود. نما و سردر این ورودی شامل یک قوس، دو طاق نما به شکل محراب، دو لچکی، دو نیم ستون با مصالح آجر، دو قاب گچ بری شده و دو سکوی آجری است. در بخش شمالی این مسجد، دو ورودی وجود دارد؛ که یکی به مدرسه علمیه ختم می شود، و دیگری با  فاصله کمی، پیاده راه شمالی را به درون مسجد متصل می کند. این ورودی های متعدد، سبب اتصال بخش های اطراف با مسجد هستند. این امر، نشان از نقش وسیع ارتباطی مسجد، در زمان تاریخ اسلام در ایران دارد و همچنین نمایانگر این است که چگونه این ها توسط گذرهای متعدد پیرامون خود، به آسانی امکان ارتباط با شهر را داشتند.

در ادامه ورودی گوشه جنوب غربی، آثاری از خشت و گل باقی مانده که نشان دهنده دوره های قدیمی تر مسجد جامع است، که بر ویرانه های مسجد قدیم و با همان مصالح بنا شده است. البته، در برخی موارد همچون دیوارهای جانبی - از ساختمان قبلی استفاده شده است.

مسجد صحن مستطیل شکلی دارد، که چهار ایوان آن را در برگرفته است. ایوان جنوبی، مقصوره، شبستان های آن و گنبد آجری دو پوسته، در سال ۵۵۳ تا ۵۵۵ ه. ق، ساخته شده است.

ایوان شرقی را به نام امیرجمل ها، ایوان روبه رویی را به نام صفه امام حسن (ع) و ایوان شمالی را به نام صفه صفا - که نسبت به دو ایوان دیگر وسعت بیشتری دارد - می خوانند. صفه صفا زیر یک رسمی بندی جایی قرار گرفته و در دو سوی آن، چهار کتیبه به خط ثلث واقع شده است. دو کتیبه جانب شرقی آن، شامل آية الكرسي و صلوات بر چهارده معصوم است. بر دو کتیبه غربی آن، بر یکی عبارت: "لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار..." و بر دیگری، چنین نوشته شده، که علی بن احمد طباطبایی زواره ای، ایوان و اطراف آن را بنا کرده و ثواب آن را به روح پدر و مادرش هدیه کرده است.