معماری درگاه های تالار شورا تخت جمشید

معماری درگاه های تالار شورا تخت جمشید

درگاه جنوبی

از درگاه جنوبی تنها بدنه باختری به جای مانده است و همانند نگارهای که در بالا شرح داده شد بر آن نمودار می باشد، ولی نگاره آن بهتر مانده است. شاه در تن پوش رسمی و دو تن از خدمتکاران در پناه نشانه پشتیبانی خداوند از تالار اصلی ساختمان بیرون می روند. همه نگاره ها رو به سوی ایوان جنوبی سنگ تراشی شده است. در نگاره خدمتکاران برخی چگونگی سنگ تراشی که در درگاه شمالی از میان رفته، هنوز به جای مانده است، از جمله نگاره موی سر آنها در بالای سربند و چهره ایشان که تا پایین آن چنبره چنبره و فرفری است و گوشواره خدمتکار کارگزار بردن چتر پدیدار است.

درگاه شمالی

بر دو سوی این درگاه برابر روش برساخته (معمول تازی) در نشانه های تخت جمشید نگاره هایی یکتایی را سنگ تراشی کرده اند. نگاره پادشاه از دیدگاه جایگاه پادشاهی او به تناسب بسیار بزرگ تر نگارده است و تن پوش رسمی بر تن و ریش بلند راست گوشه شکلی دارد. شیارهای دو سوی کلاه بلند پادشاه می رساند که در ریشه آن را با طلا و شاید با گوهرها پوشانیده بودند. سوراخ های نزدیک گردن و مچ دست نشان می دهد که نگاره شاهنشاه به گردنبند و دست بند آراسته می شده است. تن پوش پادشاه جبه بلند پارسی است.

پروفسور هرتسفلد، نشان رنگ قرمز را در بخش پایین جبه و نشان رنگ آبی را که به گونه ای در کناره پدیدار بوده است، پیدا کرد. پاپوش ساده کوتاه به رنگ آبی زیر پاره های پارچه قرمز رنگ که تا مچ پا می رسید قرار داشته است. پاپوش دو خدمتکار پادشاه، دارای همان رنگ قرمزی است که در جبه شاه به کار برده بودند. در هر دو بدنه درگاه، شاه عصای پادشاهی به دست راست و گل و نیلوفر به دست چپ دارد (نگاه کنید به ایوان تخت جمشید، آپادانا) این جستار نشان می دهد که در این جا هم مانند جاهای دیگر نگاره حقیقی پادشاه بر دو سوی درگاه آن گونه در آئینه دیده می شود، نشان داده نمی شود.

دو خدمتکار پشت سر پادشاه دارای ریش هستند و در بدنه باختری نشان نگاره چند چنبره موی ریش یکی از آن دو به جای مانده است. به ایشان مانند جبه پادشاه، ولی کلاهشان به شکل سربندی است که فرق سر را نمی پوشاند. پاپوش هایشان رنگی دیگر دارد و دارای سه تکمه و بند است. یکی از خدمتکاران چتر شاهی را می برد و دومی مگس پرانی روی سر شاه گرفته و حوله ای در دست دیگر دارد. تا آنجا که می توان دید نگاره چهار تن خدمتکار در دو سوی روبه روی یکدیگر بر روی دو سوی درگاهی نشان داده شده است. در پیدا نگه داشت این نکته که مگس پران و حوله در دست راست یا در دست چپ باشد، ارجی نداشته و تنها بایسته بوده که در جای خود نشان داده شود. عصای پادشاهی باید همیشه در دست راست پادشاه باشد.

نشانه اهورامزدا بر بالای سر شاه و خدمتکاران پشت سر او سنگ تراشی شده است. بخش بالایی بدن اهورامزدا از چنبره گرد مرکزی بالا آمده است.

درگاه شرقی

در بدنه های درگاه شرقی تالار تخت جمشید شیراز، نگاره پادشاه که بر تخت نشسته و پشت سر او یکی دیگر از یکان خاندان شاهی یعنی جانشین وی به حال ایستاده دیده می شود. در دست جانشین، عصای شاهی نیست، ولی دست خود را به پشت تخت شاه نهاده است. شیارهای کنار کلاه بلند است و مچ دست نشان می دهد که نگاره پادشاه و جانشین وی با چیزهایی ویژه تن پوش رسمی آراسته شده است، مانند یک ورقه طلا که دور کلاه را می گرفته و دست بند نیز که شاید از همان جنس بود به دور مچ قرار داشته است. به درستی دانسته نمی شود که نشانی از گردنبند نیز پدیدار است یا نه. این نشانه های تن پوش رسمی، گمان می رود از ویژگی های بزرگ این چشم انداز باشد، در صورتی که نگاره های شخص شاه و جانشین وی در نگاره های گنجینه بهتر مانده است.

پروفسور هرتسفلد بر این باور است که نگاره های مزبور نگاره داریوش یکم و خشایارشا پسر و جانشین اوست مورد پذیرش می باشد، بنابراین نگاره های این درگاه را باید از آن سال های پسین پادشاهی داریوش دانست. ساختمان دیستک به گونه کلی می بایست همزمان درگذشت داریوش یا کمی پس از بر تخت نشینی خشایارشا به پایان رسیده باشد. در هر حال روشن نیست که به چه انگیزه سنگ نبشته های مربوط به بنیاد ساختمان بر پلمه های پلکان اصلی (نگاه کنید به ایوان تخت جمشید، ساختمان شورا، پلکان اصلی) نانبشته مانده است، در حالی که سنگ نبشته های خشایارشا بر کاخ نشیمنی پدرش و کاخ باریا آپادانا که پدرش پایه گزار آن بود، پدیدار است.

شاه و جانشین در زیر سایبانی قرار دارند که پایه های آن در کنار نگاره، پدیدار است. پیرامون سایبان آراسته به دو صف روبه روی هم، هر صف ساخته شده از نگاره پنج شیر است که به سوی نگاره بالدار مرکزی در حرکت می باشد. در کنار بالا و پایین نگاره شیرها، نگاره های گل قرار دارد، در زیر کناره های مزبور پروژه سوراخ دار لوزی شکل و منگوله بافته و آویخته است. بالای سایبان، نشانه بالدار که پدیده خدایی بوده همانند نگاره اهورامزدا در درگاه های دیگر می باشد، سنگ تراشی شده است.

تختی که اورنگ شاهی و پادشاه و جانشین او و سایبان بر فراز آن جایگزین شده به نشانه شاهنشاهی هخامنشی به وسیله /۲۸ تن که نماینده بیست و هشت کشور پیرو شاهنشاهی ایران هستند نگاهداری شده است. (پلمه های ۸۰ و ۸۱) نگاره های یکان برنده تخت در سه ردیف که با کناره های سادهی برآمده از هم جدا می گردد، قرار گرفته است. در ردیف بالا و پایین هر کدام نگاره سه تن و در ردیف میانی نگاره ده تن را سنگ تراشی کرده اند، تا آنجا که می شود تمیز داد، نگاره های روی هر دو سوی درگاه همانند یکدیگر است، برخی ناهمسانی ها در دوخت تن پوش، می رساند که استاد سنگ تراش می خواسته است، یکان برنده تخت را از سوهای گوناگون، نشان دهد.