معماری تخت جمشید از حیث تدبیرات نظامی

معماری تخت جمشید از حیث تدبیرات نظامی

در کاوش های پسین تالار خزانه راه ورود به این رشته اتاق ها تنها از ایوان شمالی حیاط بود. ورودی آن که دارای آستانه سنگی است و بر جبهه ورودی آن قاب نگاره گل و بوته دارد. به اتاق ۲۳ یعنی یکی از چهار اتاق گوشه حیاط باز می شود. این اتاق، دهلیز بزرگ بایگانی یعنی اتاق ۲۳ به شمار می آمد، ولی شاید برای انبار کردن چیزهای شایان آتش سوزی نیز به کار می رفته است. بر دیوارهای آن نشانه آتش سوزی سخت دیده می شود. جای شگفتی است که بدنه های درگاه خاوری آن و بدنه خاوری درگاه شمالی آن سوخته نشده، در صورتی که بدنه باختری درگاه شمالی سیاه شده است. کف قرمز قهوه ای رنگ آن بر نشان رفت و آمد بسیار، خرابی دیده و ناهموار شده است. فرورفتگی قرار گرفته در درگاه خاوری، نشان می دهد که آن جا، جای سوراخ پاشنه دربی بوده که به اتاق باز می شده است.

آن چه در دهلیز ۲۳ پیدا شد همگی چیزهای پراکنده ای است که در هنگام فروپاشی اتاق ۳۲ در این دهلیز ریخته یا هنگامی که چیزهای اتاق ۳۲ را به حیاط می برده اند، بین راه افتاده و گم شده است. چند پلمه نبشته میخی همراه خاک های اتاق ۳۲ به درگاهی که دو اتاق را به هم می پیوست، رفته و یک پلمه در نیمه راه بین این دو درگاه و در بیرون رو ایوان ۱۹ افتاده بود، چیزهایی دیگر که به این اتاق پیوندی ندارد عبارت است از: دو پیکان مفرغی و یک پاره از باردان سنگی و یک پاره از یک بشقاب سنگی سبز رنگ که دارای نبشته به خط آرامی است و یک صفحه کوچک مفرغی و چند مهره که دارای یک نمونه تراش دار شیشه ای است.

از دهلیز ۲۳ با گذر از روی آستانه سنگی درگاه شمالی آن وارد اتاق بزرگ ۳۳ می شویم. در آن جا نیز فرورفتگی در کف اتاق، روشن می کند که جای سوراخ پاشنه دربی بوده که به اتاق باز می شده است روبه روی این ورودی درگاهی بدون آستانه سنگی قرار دارد که اتاق ۲۳ را با اتاق فرعی ۳۴ پیوند می دهد. این درگاه دارای درب نبوده است، زیرا فرورفتگی با سوراخی که نشانه جای پاشنه درب باشد، پیدا نشد و افزون بر کف قرمز قهوه ای رنگ بین دو اتاق یک سره است، ولی آقای هینز پس از آزمایش و بررسی یک خط منحنی گچی در پایانه جنوبی این درگاه دید که کف اتاق ۳۴ پیش از برپایی کف اتاق ۳۳ به پایان رسیده بود.

درگاهی در میان دیوار باختری اتاق ۳۳ که بسته شده است پیش از آن، اتاق مزبور را با راهرو دراز ۳۱ پیوند می ساخت. هنگامی که تالار ۳۸ افزوده شد و با بخش مرکزی خزانه به وسیله درگاهی در دیوار شمال اتاق ۲۹ پیوند یافت، درگاه پیشین که شرح آن گذشت. پر و بسته شد.

آتش سوزی بزرگی که گنجینه را نابود کرد، در اتاق ۲۳ به ویژه سخت تر بوده است. دیوارهای خشتی این اتاق که گچکاری آن خرد شده و به رنگ قرمز و سیاه در آمده به تناوری زیادی پخته و سوخته شده است.

رویه اتاق از یک لایه تناور خاک آوار سوخته دارای پاره های زغال و ریزه پارچه سوخته و ریسمان پیچیده (شاید هم موی اسب باشد) پوشیده شده و در رویه اتاق نیز نشانه آتش سوزی آشکار است، ولی در میان اتاق دو پاره دیوار پدیدار است که اگر چه روی کف سوخته اتاق قرار دارد از آتش سوزی در امان مانده و نسوخته است. با در دید آوردن رویه، پیدا شدن پلمه ها که در همین بخش از آن سخن به میان خواهد آمد، چنین بهره می گیریم که این دیوارها بخشی از اتاق انبار لایه دومی بوده و بر نشان فروپاشی ساختمان به کف این اتاق افتاده است. گمان نمی رود که اتاق ۳۳ پس از نابودی ساختمان از میان دیوار کشی و مورد سود جستن روی داده باشد.

اسمانه اتاق بر دو ردیف ستون، استوار می شد که هر ردیف دارای پنج ستون و در سوی خاوری و باختری قرار داشتند. پایانه آنها آمیخته از زیر ستونی چهار گوشه و شال ستونی گرد بوده که با سازوکار بسیار بدی سوخته و دگرگونی یافته است. نشانه ای در دست هست که نشان می دهد، بدنه ستونها دارای لایه گچی رنگ شده بوده است. پاره های منحنی گل و گچ که روی آنها نشان رنگ دیده می شود، در خاک برداری آوار اتاق به ویژه نزدیک پایه ستون های / ۳۰ سانتی متری تا یک متری از کف اتاق پیدا شده است.

روی یکی از این پاره ها، نشان رنگ نشان می دهد که بیوکنی از سه گوشه های قهوه ای و آبی پر رنگ به صورت یک در میان رویه بیرونی ستون ها را می آراید. در یک مورد دیگر نشان رنگ های قهوه ای و آبی و قرمز به شکل خط ها و دایره ها و مارپیچ پی افکنی شده بوده است. از روی این پاره ها نمی توان روش ستون ها را ترسیم نمود. در پیدا این روش ها با روش های آراستن ستون های تالار ۴۱ که به وسیله هینز کشیده شده، ناهمگونی دارد.

تالارهای بزرگ خزانه ۳۸ و ۴۱ از دیدگاه اندازه چیزهای گرانبها با اتاق ۳۳ شایان سنجش است. در اتاق مزبور بایگانی، کارهای اداری تخت جمشید شیراز نگاه داری شده بود. در آنجا پلمه و پاره و پلمه های دارای خط میخی به دست آمد. تاریخ این پلمه ها گوناگون است و در بین آنها پلمه هایی از بیستمین سال پادشاهی داریوش یکم تا آغاز شاهی اردشیر یکم دیده می شود.