معماری اولیه اتاق های تالار خزانه تخت جمشید

معماری اولیه اتاق های تالار خزانه تخت جمشید

در درازنای گاه پویه دوم بنای گنجینه در شیراز یعنی پیش از آن که تالار ۳۸ به ساختمان مزبور افزوده شود، اتاق ۳۶ دهلیزی بود که از بیرون به وسیله درگاه شمالی که پس از آن بسته شده، درون آن می آمدند. این درگاه به ورودی خاوری خزانه همانندی بسیار دارد. در هر دو مورد، دیوار بیرونی درب ورودی را در جای تاق نماهای پیشین ساخته بودند. آستانه هر دو درگاه سنگی است و دو پله دارد و بدنه های هر دو درگاه دارای پس رفتگی است، ولی لنگه درب های ورودی خاوری تنها در بخش پس رفتگی بدنه های درگاه روی پاشنه می گردد.

ورودی شمالی دو سوراخ سنگی در دو گوشه جنوبی آستانه پدیدار است و روشن می کند که در جای مزبور، درب به درون دهلیز باز می شده است. تنها بخش شمالی این درگاه بسته شده بود و برای انجام این کار بر روی پله دومی آستانه که از پله پایینی هفت سانتی متر بلندی داشت، دیواری از خشت بنا کرده بودند که بازمانده درگاه به صورت جای قفسه تهی می ماند که اگر در جای خود می بود، قفسه مزبور هم بسته می شد پس هنگامی که سازوکار رفت و آمد ساختمان خزانه دگرگون شد، درگاه بین اتاق های ۳۶ و ۳۷ نیز با برپایی دیواری بسته شده پیش از این دگرگونی ها، رفت و آمد از درون اتاق ۳۶ و از راه اتاق های ۱۳ و ۱۴ و ۳۷ و سوای آن صورت می گرفت، یعنی دور بخش حیاط می گشت.

افزون بر اتاق های ۳۶ و ۳۵ هم در اصلی یکی بوده، این جستار از این جا روشن می شود که دیوار بین دو اتاق پس از پایان دیوارهای شمالی و جنوبی ساخته شده بود و به درستی نمایان است و تا آنجا که گچ کاری و روکاری سبز خاکستری رنگ دیوارهای شمالی و جنوبی پیش از برپایی دیوار میان اتاق، پایان یافته بوده است. شاید هم دیواری تناورتر، پیش از دیوار نازک مزبور پدیدار بوده است و این جستار از شکاف قرار گرفته در گچ کف اتاق در ۲۶ سانتی متر باختر دیوار پسین دانسته می شود. رویه قرمز قهوه ای رنگ کف اتاق در باریکه بین این شکاف و دیوار به گونه شایان نگرشی روشن تر است.

نشانی از بودن درب بر درگاه بین اتاق های ۳۶ و ۳۵ دیده نمی شود. آستانه درگاه از دو ردیف آجر، ازمان یافته است. شکاف بین دو ردیف آجر به پهنای ۱۳ سانتی متر با آهک سفید سخت پر شده و همین آهک برای حیاط بین بندهای آجر و هم چنین روی کف آستانه به کار رفته است. در گوشه های شمال باختری و جنوب باختری بدنه های درب پیش از پس رفتگی پدیدار بوده است و پس از آن با خشت پرشده است در رویه گوشه جنوب باختری که به این روش پر کرده اند، در چند جا نشان رنگ آبی دیده شده است، ولی گمان نمی رود که اینها بازمانده کناره نگاره گل و بوته باشد.

چیزهایی که در اتاق ۳۶ پیدا شده است می رساند که اتاق مزبور و اتاق های پیوست به آن، همگی یا بخشی برای نگاه داری چیزهایی از زر و سیم به کار می رفته است. از قرار روشن انگیزه این که در این اتاق چیزی به دست نیامده نیز همین جستار بوده است. چیزهایی که در اتاق ۳۶ پیدا شده همگی سوای سه شمار زر و زیورهای کوچک از طلا و نقره می باشد. دو گوشواره، یکی طلا و دیگری نقره روی کف اتاق نزدیک گوشه جنوب خاوری قرار داشت. سه تکمه طلا و یک پاره ورق نازک طلای مچاله شده که روی آن بیوکن گل دیده می شود و پاره ای از یک بال نقره کوچک نزدیک میان اتاق بر رویه زمین پیدا شده. یک گوشواره طلا بالای کف اتاق قرار داشت. یک پلمه گلی دارای خط میخی که خرد شده بود، گمان می رود از اتاق ۳۳ به درون این اتاق افتاده است و دو مهر سنگی برساخته هم در آن جا به دست آمد که شاید به وسیله کارگران یا پیشه وران گم شده باشد.

درگاه بسته شده بین اتاق های ۳۴ و ۳۵ نشان می دهد که چندین بار در دگرگونی قرار گرفته است. در آغاز کار یک دیوار سرتاسری پدیدار بود که رگه های خشتی پایینی با روپوش سبز خاکستری رنگ آن در هنگام کندن درگاه بر جای خود بازمانده. یک ورقه نازک پوشش گچی با رویه قرمز برساخته به کف اتاق افزوده شد و در پیدا در همان هنگام همه کف اتاق ۳۵ بازسازی گردید. یک سر نیزه مفرغی نزدیک کف اتاق ۳۵ پیدا شد. سه چیز دیگر یعنی یک چنبره و یک سنجاق مفرغی و یک سنگ چشم عقیق به دست آمد، ولی از این چیزها نمی توان دانست که دارایی اصلی اتاق چه بوده است، ولی یک سکه کوچک که آن را از آلیاژ طلا و نقره ساخته اند و در بخش خاوری اتاق پیدا شد، شاید پذیرنده دیدگاهی باشد که درباره نگاه داری چیزهای طلا و نقره در اتاق ۳۶ که پیش تر گفته شد، شاید در این اتاق افزون بر چیزهای زر و سیم، سکه هم نگاه داری می شده است.

بر دیوارهای باختری و جنوبی اتاق مزبور نشانه از آتش سوزی دیده می شود. با بودن گاه ویژه این اتاق راهرو که در جای حساسی قرار داشته است و طبق شواهد و اسناد ظاهرا هنگام چپاول، چیزهایی بسیار را از راه همین اتاق بیرون برده اند. با این حال در خاک های آن چیزی جز یک دسته هاون سنگی پیدا نشد.