جاذبه های گردشگری یزد

حیاط اصلی خانه لاری های یزد

اصلی ترین قسمت خانه ی لاریها حیاط بزرگ آن است که به عنوان حیاط اصلی در نظر گرفته می شود. این حیاطِ مستطیلی شکل در امتداد شمالِ شرقی-جنوبِ غربی بنا قرار دارد. حوض لاجوردی میان آن جلوه ی خاصی را به فضا بخشیده است. بر روی حوض تختی قرار دارد که با سه پله از سطح حیاط جدا می گردد و نیمی از فضای حوض را اشغال می کند. این تخت و فضای آن اصطلاحا غروب نشین یا سایه نشین نامیده می شود.

تفاوت هایی میان جبهه های جنوب غربی و شمال شرقی و قسمت های جنوب شرقی و شمال غربی این حیاط وسیع  به چشم می خورد. ارتفاع بخش جنوب غربی آن ارزش و اهمیت این قسمت از ساختمان را نشان می دهد. ایوان بلند و مرتفع این حیاط استفاده‌ از فضا را در فصول مختلف سال فراهم می‌کند. با وجود این ایوان در ضلع جنوبی و جنوب غربی بنا  باعث وجود سایه در آن می‌شود و اهالی خانه ها  می توانند در فصل تابستان در ایوان بنشینند و به دور از تابش مستقیم خورشید هوای خنکی را تجربه کنند. در کنار این کاربرد تابستانه ، وجود چنین فضای نیمه بازی در راس حیاط اصلی و قرار گیری تمامی اتاق‌ها، ایوان‌ها و تالارهای ساخته شده در دور حیاط فضایی خاص را به وجود آورده است.

در آن سوی ایوان یعنی در فضاهای ضلع شمالی فضاهای آفتابگیر وجود دارند که در فصل زمستان مورد استفاده قرار می گیرند و فضای وسیع تری را در بر گرفته اند. قرارگیری فضاهای بسته در شمال شرقی حیاط و وجود ایوانی کوچک و کوتاه تضاد این قسمت را با جنوب غربی حیاط نشان می دهد.

اگر در مرکز حیاط قرار بگیریم تفاوت فضاها در دوسوی شمال غربی و جنوب شرقی حیاط کاملا قابل لمس می گردد. در مرکز بخش شمال غربی حیاط، سه ایوان کوچک قرار دارد که توسط  دو  اتاق سه‌ دری ازهم جدا شده اند. دو راهرو  نیز در دوسوی این بخش به چشم می‌خورد. با نگاهی به مرکز بخش جنوب شرقی حیاط وضعیتی کاملا متفاوت به چشم می آید . در این بخش فضاهای بسته جای گرفته اند. یک پنج‌‌دری در مرکز قرار گرفته که  ایوان های کوچک و باریکی آن را محاصره کرده اند . هم ردیف با آنها  یک اتاق سه‌دری و ایوان کوچکی قرار گرفته است. در کنار همه ی این فضاهای بسته راهروهایی وجود دارند که به عنوان فضای نیمه باز شناخته می شوند و در حد فاصل فضاهای بسته قرار گرفته اند.

در ادامه به معرفی هر یک از قسمت های حیاط اصلی می پردازیم:

•    ایوان و بادگیر

ایوان بلند و دهانه ی وسیع آن حیاط را به درون خود کشیده و پیوند خاصی را در مرز این دو قسمت به وجود آورده است. دیوار های داخلی ایوان یکی از پرکارترین قسمت های حیاط اصلی را به نمایش می گذارند که در ادامه ی تزییناتِ دیوارِ حیاط، امتداد یافته اند. این ویژگی ها ایوان را یکی از قسمت های مهم حیاط اصلی جلوه می دهد .  دلیل دیگری که اهمیت و منزلت این ایوان را افزایش می دهد ، اتاقها و گوشوارهایی (اتاق هایی در چهار سوی ایوان ) است که در اطراف آن و در دو طبقه شکل گرفته اند و درها و پنجره هایشان به ایوان گشوده می شود. در پشت ایوان، بادگیر بلندی قد برافراشته که از داخل حیاط به خوبی مشخص است. اینکه این بادگیر بر خلاف معمول خانه های یزد نه بر محور اصلی حیاط، بلکه در گوشه ایوان واقع شده است یکی از تمایزات این خانه را به ما نشان می دهد. بادگیر های دیگر عمارت در آن سوی حیاط قرار گرفته اند. چوب های داخل بادگیر علاوه بر شکست باد و خنک کردن فضا بر دوام ساختمان نیز می افزاید.

•    فضاهای بسته

اتاق های این عمارت با سه پله که با سنگ هاي مشبک کاري تزیين شده است از حیاط جدا می شوند. بدنه داخلي اتاق های این بنا که به هنر گچ بری و رنگ بنفش  مزین هستند  به صورت چهار ضلعي دور تا دور حیاط را در بر گرفته اند. این اتاق ها در هر ضلع با درهاي چوبي به يکديگر راه دارند. سقف مسطح اتاق ها با تيرهاي چوبي پوشیده شده است که روي آنها توفال کاري ( گچ کاری بر روی آهن توری) و بر روي توفال ها نیز نقاشي گل و بوته دارد. اتاق ها در واقع یکی از لایه های این قسمت ساختمان هستند. ایجاد مکان های خدماتی مانند اصطبل در لایه ی بعدی و  پشت اتاق‌های رو به حیاط اصلی نشان از هوش سازندگان این بنا دارد . فضاهای خدماتی به حیاط راهی ندارند. هریک از از 22 اتاق این مجموعه با نام خاصی مشخص شده است.اتاق سه دری مخصوص بچه ها و اتاق پنج دری مخصوص خانواده و اتاق ارسی با درب کشویی به سمت بالا همگی در این عمارت قرار دارند. اتاق پنج دری یکی از تماشایی ترین اتاق ها در این حیاط است .

•    سرداب

سرداب اصلی خانه با عمقی در حدود 6 متر در جبهه ی ایوان و بادگیر وجود دارد و به وسیله ی 38 پله از سطح جدا می شود. سقف سردابه به صورت طاق تویزه ( طاقی از گچ و نی ) ساخته شده است و در داخل آن دو شمسه ی رنگین خودنمایی می کنند. سرداب دیگری نیز در ضلع غربی بنا واقع است و نقش بهارخواب را دارد. یکی دیگر از کاربردهای آن نگهداری گوشت و حبوبات در اتاقک درون آن می باشد.

•    حیاط میانی

حیاط میانی هم ساختاری شبیه به حیاط اصلی دارد. ایوانی هم در این حیاط دیده می شود که نمایی بلندتر از سایر فضاها دارد. این ایوان در مرکز بخش جنوب غربی با دهانه ای وسیع ساخته شده است. وجود یک پنج دری درست در آنسوی این حیاط تقابل زیبایی را بین نماها به وجود آورده است. فضای شمال غربی حیاط یک هفت‌دری با نمایی ساده را در خود دارد. در کنار آن و در بخش شمال شرقی بنا یک پنج‌دری و یک سه‌دری وجود دارند که مجموعه ای از طاق نماها را ایجاد کرده اند.  در مقابل هفت دری دیواری تراش خورده به چشم می خورد که نمایی دقیقا متقارن با درهای اتاق هفت دری بر آن نقش بسته است. نوع طراحی و تقسیم‌بندی یکسان و متمادی در نمای سه بخش حیاط نشان می دهد که معماران قصد متمایز نمودن ایوان جبهه‌ی جنوب غربی را داشته اند.

•    حیاط سوم

در بخش شمال شرقی عمارت، قسمت جداگانه‌ای به چشم می خورد که یک حیاط کوچک و یک اتاق را شامل می شود. این قسمت ورودی و خروجی کاملا جدا و مستقلی به بیرون عمارت دارد . این حیاط یک طبقه بلندتر از حیاط میانی است و ارتباط کمی میان آن و بخش های دیگر خانه مشاهده می شود. این حیاط را می توان بخشی کاملا مستقل از خانه در نظر گرفت و اهمیت کمی برای آن قائل شد. در زیر این حیاط ، فضایی چلیپا (صلیبی) شکل ساخته شده است. نور این فضا از نورگیر میان سقف که در وسط حیاط قرار دارد تامین می شود. با این ویژگی ها می توان این فضا را به عنوان فضای باز در نظر گرفت چرا که سقف آن در مرکز روزنه ای بزرگ قرار دارد. از سوی دیگر می توان گفت که این قسمت فضایی بسته است که روزنه ای به آسمان دارد. در هر صورت وجود این فضا در زیر حیاط سوم ترکیب فضایی جالبی را به وجود آورده است. ترکیبی که دو عرصه ی مجزا، اما مرتبط به هم را شامل می شود.