معماری بناهای یادبودی در شیراز

معماری بناهای یادبودی در شیراز

دروازه قرآن

از دوره دیلمیان، در مدخل تنگ الله اکبر - رو به سمت شهر شیراز - طاق مرتفعی ساخته شده بود که در زمان کریم خان زند مرمت شد و اتاق هایی در دو طرف آن ساخته شد و بر بالای طاق مذکور، اتاقی بنا گردید که در آن یک قرآن خطی بزرگ قرار داده شد تا مسافران از برکت عبور از زیر قرآن از حوادث مصون باشند و از این رو آن را طاق قرآن نامیدند. در سال ۱۳۱۵ه.ش. برای توسعه جاده (به دلیل تنگی طاق عبور وسایل نقلیه امکان نداشت این بنا ویران گردید. در سال ۱۳۲۷ ه.ش. دروازه فعلی به همت و اعتبار مرحوم حاج اعتماد التجار ایگار، بازرگان و نیک اندیش شیراز، با طرح قدیمی، ولی با دهانه ای گشاده تر، دارای قوس تیزه دار و دو ورودی کوچک بر روی جرزهای دو طرف و اتاق مستطیل شکلی بر فراز آن برای قرار دادن قرآن قدیمی برپا گردید.

آرامگاه شاه شجاع

در میان همه پادشاهانی که در فارس سلطنت کرده اند تنها قبر شاه شجاع مظفری، ممدوح و معاصر حافظ شیرازی، در شیراز معلوم و مشخص است. در زمان کریم خان زند در شیراز در سال ۱۹۹۲ ه. ق. سنگ قبری مرغوب تراشیده و بر قبر او انداخته شد. در زمان پهلوی ضرورت ساخت مقبره برای او در سال ۱۳۳۰ ه. ش. توسط انجمن آثار ملی ایران پیشنهاد گردید و در سال ۱۳۵۰ ساخت طرح ساختمانی به اتمام رسید. بر روی قبر گنبدی از کاشی های فیروزه ای ساخته شد.

این گنبد بر چهار ستون استوار است و فضای داخلی آن کاشی کاری و معرق کاری شده است. بنای آرامگاه بر روی یک صفحه که سه پله از سطح زمین اختلاف دارد قرار گرفته و از چهار گوشه آن چهار ستون مایل با سنگ های سفید به گنبد به آبی رنگ آن متصل می شود.

آرامگاه سيبويه

سیبویه در قرن ۲ ه ق، می زیسته که قبر این دانشمند، در محله سنگ سیاه به وضعیت نامطلوب واقع بوده است. از سال ۱۳۳۹ ه. ش. توجه انجمن آثار ملی به احداث یک بنای یادبود بر آرامگاه سیبویه معطوف گردید. در پی جشنواره ای که به کوشش دانشگاه شیراز معطوف به مناسبت دوازدهمین سده در گذشت این دانشمند عالیقدر در اردیبهشت 1353 ه.ش در شیراز برگزار گردید انجمن آثار ملی ایران به پدید آوردن این بنا پرداخت.

خانقاه احمدی

مرحوم آقا میرزا احمد ملقب به وحید الاولیا عارف مشهور و پیشوای دراویش سلسله ذهبی در مهر ماه ۱۳۳۶ ه. ش. در منزل شخصی خود در محله سر باغ به رحمت ایزدی پیوست و در همانجا مدفون گردید. پس از آن 14 خانه اطراف آن خریداری و به آن ملحق شد و به شکل خانقاهی وسیع و باشکوه در آمد. این خانقاه دارای تالاری وسیع است. در وسط تالار نیز قبر وحیدالاولیاء قرار دارد.

آدریان (عبادتگاه زرتشتیان)

در کنار خیابان کریم خان زند باغی به نام باغ گبری بوده است که برای اقامت زردشتیان مهاجر وقف شده بود. در دوره پهلوی، در قسمتی از آن دبیرستان دخترانه و در قسمتی دیگر سینما آریانا و در جبهه خیابان زند هم چندین مغازه ساخته شد. در سال ۱۳۶۳ ه. ش. در وسط زمین باقی مانده باغ مزبور عمارتی یک طبقه ساخته شد و نام آدریان (آتشگاه) بر آن نهادند.

بقعه احمد بن موسی - شاهچراغ (ع)

صاحب قبر در ابتدای قرن سوم هجری در شیراز شهید و در این جا مدفون شد. بقعه شاهچراغ مهم ترین زیارتگاه شیراز است. بنای اصلی امامزاده به زمان اتابک ابوبكر سعدبن زنگی در قرن ۷ ه. ق. تعلق دارد. در واقع اولین گنبد این مقبره در سال ۹۲۳ ه.ق. در زمان امیر مقرب الدين مسعود، وزیر اتابک، ساخته شد و در زمان ملکه تاشی خاتون در سال ۷۶۵ ه. ق. گنبدی ۷۲ ترکی که هر ترک حدود ۹۰ سانتی متر بوده است بر بقعه ساخته شد که یکی از شاهکارهای هنری قرن ۸ه.ق. بوده است. تعمیرات عمده ای را که در قرون مختلف بر روی بنا اعمال شد می توان در این دوران دانست:

در سال ۱۹۱۲ ه. ق. توسط مرحوم حبیب الله شریفی، متولی آستانه شاهچراغ، در زمان نادر شاه افشار، در دوره فرمانروایی مرحوم حسینعلی میرزا بر فارس و در زمان فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۷۳ ه. ق. در زمان پهلوی اول در حدود سال ۱۳۰۷ ه. ش. نیز برای جلوگیری از خطر خرابی شکاف هایی که در گنبد شده بود کلاف های آهنی در درون گنبد نصب گردید، اما اطمینان بخش نبود. لذا در سال ۱۳۳۹ ه. ش. گنبد بر چیده و استخوان بندی آهنی گنبد جدید تهیه و نصب شد.

آرامگاه شیخ محمد لاهیجی

بنای آرامگاه در محله لب آب در نزدیکی دروازه شاه داعی الی الله واقع است. در سال ۱۳۶۸ ه.ش. به همت خانقاه احمدیه شیراز، آرامگاه بازسازی و بر روی قبر ، سالنی با درهای آهنی ساخته شده، به طوری که تبر در وسط آن قرار گرفت. در حیاط دو اتاق و یک دستشویی ایجاد شد.