سرای سعادت معرفی کاروانسراهای تاریخی قزوین

سرای سعادت معرفی کاروانسراهای تاریخی قزوین

سرای سعادت یا سعدیه- دارای حیاط بزرگی است که در چهار جانب آن حجرات از کرنی های بلند و یک اشکوبه تجارتی تشکیل شده است و در ورودی آن از طرف شمال به سمت خیابان رشت می باشد. حیاط دیگری در سمت غربی این حیاط قرار گرفته است و به آن اتصال دارد که دارای دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ است و در آن از جانب غرب به بازار سعدیه باز می شود. حیاط دیگری هم در طرف شرق به حیاط بزرگ متصل شده است که دارای ده باب حجره در حیاط و یک گرمابه و سه حجره در دالان می باشد و در آن نیز از شمال به خیابان رشت باز می شود.

از حیاط بزرگ به طرف جنوب شهر، در داخل محوطه وسیعی وارد می شویم که سقف آن با طاق های آجری پوشیده شده است و حجرات متعددی دارد. در انتهای جنوبی این محوطه حیاط کوچکی است که چند حجره دارد و همواره در دست بازرگانان ارمنی بود. پهلوي در این حیاط در دیگری در طرف مغرب است که به حیاط بارانداز می رود. این حیاط زمین مسطحی است دارای آب انبار و حوض که در جنوب آن شترخان وسیعی ساخته شده و در برزگ ورودی آن در جانب مغرب است و به بازارچه سعدیه روبه روی دیوار شمالی مسجدشاه باز می شود. در مغرب محوطه سرپوشیده دالان درازی است موسوم به قیصریه که با در بزرگی به بازارچه سعديه اتصال دارد و شمال و جنوب آن سراسر حجرات تجارتی است که فعلا بعضی از حجرات آن بسته است.

بازارچه سعدالسلطنه هم که به کاروانسراهای سابق الذكر اتصال دارد از خیابان رشت شروع می شود و بطور منحنی تا دیوار شمالی مسجدشاه امتداد پیدا می کند و دو طرف آن دکاکین بسیاری است و راهی سرپوشیده از طرف مغرب به حمام شاه و جلوخان مسجدشاه دارد و نیز سرای وسیع دیگری در مغرب این بازارچه و در شمال گرمابه شاه جزء بناهای سعدالسلطنه است که همواره دست بازرگانان ارمنی بود و سالیان دراز هم تجارتخانه تومانیانس معروف در آن جا قرار داشت (بعد کارخانه آرد و بارفروشی و چوبفروشی شده است).

بانی این بناها آقاباقر سعدالسلطنه اصفهانی است در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه که به مناسبت لقب خودش نام سعدیه بدانها داده است و در کتیبه آن ذکر شده:

خدایگان کرم سعدالسلطنه عادل، بنا نهاد به قزوین سرای سعدیه و سرای سعادت ظاهرا بدان سبب گویند که در محل میدان سعادت دوران صفوی بنا شده است.

سعدالسلطنه در خیابان تهران ( کاروانسرا) - این کاروانسرا بسیار بزرگ و جلوی آن که مشرف به خیابان تهران است تمام دکان بود. داخل کاروانسرا شترخان ها و اصطبل ها و انبارهای بزرگ ساخته شده بود که تا پیش از جنگ جهانی اول محل توقف شتردارها بود. با آمدن قشون روس در جنگ جهانی نخستین قسمتی از نظامیان روس در این دو کاروانسرا سکونت داشتند، یکی برای سکونت و دیگری مخصوص انبار خواربار. پس از روس ها انگلیس ها یکی از دو کاروانسرا را مخزن خوابار و دیگری را انبار عليق قوای نظامی خود قرار دادند. بعدها مدتی متروک بود و سپس یکی را شهرداری به اصطبل و دیگری را به انبار قند و شکر اختصاص داد. با امتداد یافتن خیابان سپه به ایستگاه راه آهن قسمتی از این کاروانسرا جزء خیابان شده است.

سعدالسلطنه (کاروانسرا) (شتر خان سابق) - واقع در جوار بازارچه سعدالسلطنه به کارخانه خشکبار و کارخانه آرد مبدل گشته است.

شاه (سرای) - در جنوب قیصریه واقع است و حیاط آن وسیع و بنای آن دواشکوبه است. از طرف خاور دری دارد نزدیک مدخل بازار وزیر به کوچه و از طرف شمال در دیگری آن را به قیصریه اتصال می دهد. از جانب باختر نیز بوسیله دالانی دراز که در دو طرف آن حجرات کوچک و بزرگ دو اشکوبه بنا شده با در بزرگی به بازار بزازها متصل می شود. در جنوب این سرا حیاط بارانداز و شتر خان بزرگی ویژه کاروانیان و چهارپایان آن هاست و دری به حیاط سرا دارد.

این بنا جزء موقوفات آقاجمال وزیر بوده و در وقفنامه مورخ ۹۳۳ قمری قید شده و اگر بنای آن مربوط به قبل از صفویه نباشد در همان اوایل حکومت این سلسله ساخته شده است.

در کتابچه سرشماری سال ۱۲۹۹ قمری قزوین بنا را از شاه طهماسب اول دانسته است. کتیبه ای از شاه عباس دوم بالای سردر ورودی بازار دارد.

شاهرودی (سرا) - کنار رودخانه سابق و در مغرب آن قرار داشت و حیاط بیرونی مرحوم حاج محمد حسن شاهرودی بود و آن را به صورت سرایی در آورد که بیش از پنج شش حجره نداشت اما شهرت آن بسبب اقامت تاجر باشی روس که سمت شهبندری عثمانی را داشت در یکی از حجرات آن سرا و پناهنده شدن ملیون در قیام بر علیه محمدعلی شاه در آنجاست. قسمتی از این سرا بعد جزء خیابان مولوی گردید و بقیه به صورت پاساژی درآمد که محل بارفروشی است.

شاه سلیمان صفوی ( کاروانسرا) - بناشده در سال ۱۰۸۴ هجری قمری.

شعبانکردی (کاروانسرا - در محله سکه شریحان (کارخانه خشکباری).

شهیدی ( کاروانسرا) - خیابان رشت (جایگاه چهارپایان).

شیر خورشید (سرای) - سر کوچه ریحان (بازرگانی).

ضرابخانه (سرا) - سرای متوسطی است که در میان بازار نزدیک به چهارسوق بزرگ واقع شده و در خاوری آن به بازار بزازها باز می شود و در جنوبی آن به بازار لواف ها نزدیک حمام جلودار. بنای آن دو مرتبه و وقتی جایگاه بانک عمومی بود، گویا قبلا هم محل ضرب مسکوکات بوده است.

على محمد ( کاروانسرا). على نجار (کاروانسرا).

غیاث نظام (سرا) - سرای متوسطی است دواشکوبه واقع در برابر سبزه میدان که سالیان دراز تا جنگ جهانی اول در اجاره کمپانی نفت نوبل سپس چندین سال اداره روس ترانزیت از ادارات بازرگانی روس ها بود بعد تبدیل به گاراژ گردید (گاراژ تهران سیر) بانی آن مرحوم حاجی خان غیاثوند رئیس ایل غیاثوند بوده است.

قربانعلی غازان (کاروانسرا) - این کاروانسرا را حسن خان يوزباشی در خرابه ای که جنب خانه اش در حوالی سمساره، کوچه محله آخوند بود بنا کرد و در جنگ جهانی اول مدتی محل توقف قسمتی از پیاده نظام روس بود بعد محل بارفروشی و سپس کارخانه خشکبار شد.

قورچی باشی ( کاروانسرا)

کلانتر (کاروانسرا) - واقع در نزدیک مسجد هفت در (ویرانه).