هند | کشور هندوستان | भारत गणराज्य

آشنایی با درب های معروف سرزمین هند

تنوع درها و ورودی ها در هند، زمینه جالبی از فرهنگ هندی را ارائه می دهد. زیباترین و نفیس ترین این درها در استان تامیل نادو در خانه بازرگانان شهر چتیناد است، چرا که درها هرچه آراسته و مجلل تر باشد تمول صاحب خود را بیشتر نشان می دهد و به طور غیرمستقیم نشان از طبقه اجتماعی یا کاست صاحبان خود دارد. از سوی دیگر، این تمایل به اظهار طبقه اجتماعی باعث شده است تا بازرگانان از طیف گسترده ای از صنعت گران و هنرمندان منبت کار هندی حمایت و پشتیبانی مالی کنند و نفیس ترین آثار هنری به وجود آید. هرچند بازرگانان هندی برای حفظ موقعیت ظاهری شان در اجتماع حمایت کرده اند، این امر وسیله ای شد تا آنان طی قرون به عنوان بزرگ ترین حامیان صنایع هنری به خصوص منبت کاری شناخته شوند.

در ورودی خانه در فرهنگ هند، سمبول آستانه ای است که افراد از آن می گذرند و از فضای عمومی و باز خارجی به فضای مقدس و خصوصی درون منزل می رسند. این ورودی ها اغلب بسیار بزرگ و با ابهت است و شامل یک جفت در سنگین چوبی با قاب بندی های ضخیم به قطر حدودا یک متر است. این درها نه تنها ضخامت دیوار کنارشان را می پوشاند، بلکه، به مقدار قابل ملاحظه ای نیز جلوتر قرار می گیرد و فضای خاصی را ایجاد می کند. در بالای این قاب نیز قطعه ای افقی، پهن و جلو آمده به شکل سایه بان وجود دارد که به آن تاج در گفته می شود. درها نیز مانند خانه ها، در طول زمان عوض می شود. در خانه های کوچک تر یا حتی خانه های رعیتی و روستایی قرن نوزدهم، درهای ورودی کوچک بود، اما به زیبایی، سادگی و با کنده کاری های جسورانه متکی بر طرح های منحنی و سه بعدی آراسته شده بود. از نظر اسطوره شناسی، طرح اصلی این شمایل ها را پرندگان، حیوانات و تزیینات گیاهی تشکیل می داد. رایج ترین این طرح ها، طرح طوطی، درخت مو، گل لوتوس و الهه تندرستی لاکشمی بود.

با رشد و توسعه اقتصادی هند جنوبی در اواخر قرن نوزدهم، به تدریج دروازه های ورودی، هیئت سلطنتی یافت و به همان میزان آراستگی و تزیینات آن ها نیز افزایش یافت. چنان که قطر درها به سه متر رسید و ردیف های ساده و حجم های مهره گونه که قاب درهای اولیه را در برمی گرفت، به تزیینات پیچیده با هزاران ردیف اشکال ریز و مینیاتوری آهو، طوطی، اسب، فیل و درخت مو تبدیل شد، که گاهی انسان هایی کوپید (الهه عشق) مانند در میان آن ها پدیدار می شد. هنر شمایل نگاری سبک قرن شانزده و هفده در دوره حکومت نایاکا همواره منبع الهام هنرمندانی بوده که تحت حمایت و سلیقه بازرگانان هندی منبت کاری می کردند؛ چنان که شیوه معماری و تزیینات مربوط به آن، در اوایل قرن بیستم، به شیوة طرح های سنتی سلسله سلطنتی نایاکا و طرح های حجاری شده روی سنگ های معابد این خاندان بازگشت.

یک طرح رایج نایاکا، تصویر سواری است بر یک اسب در حال جهش که طرح هایی از حیوانات و گیاهان آن را در برگرفته است. از دیگر طرح های مهم این دوره، شمایل یک فیل است که به همراه الهه تندرستی در بالای درها و ستون ها ظاهر می شود. این فیل مفهومی اسطوره ای دارد و بیش از هر چیز اولین جلوه عظمت سلطنتی است. شیر افسانه ای بالی نیز از شمایل های مسلط بر طرفین پیش آمده قاب در هاست که علاوه بر ظاهری سلطنتی، برای حفظ تعادل بیشتر در پای تیرچه اصلی قاب در تعبیه می شود.

منبت کاری روکش های چوبی ارابه ها

چهار سوی ارابه ها با روکش های چوبی که منبت کاری بسیار ریز و نفیسی دارد، پوشیده می شود. در بعضی از ارابه ها، ارتفاع این روکش ها به پنج متر نیز می رسد. شمایل های اصلی این روکش ها، خدایان و الهه هاست که به همراه عده کثیری از نگهبانان، زنان، رقاصه ها، نوازندگان، چهارپایان افسانه ای و گل های لوتوس احاطه شده است. تمام این طرح های انسانی، گیاهی و حیوانی به طور فشرده در یک جا جمع شده است تا کتیبه های مصور روایت واری را پدید آورد.

این شمایل نگاری های خاص روکش هاست که با تشابه شان با اصل سنگی شان در معابد، خود را به یک معبد خاص مربوط می سازد. در گوشه های ارابه نیز براکت هایی اضافه می شود که تیزی گوشه ها را بیشتر تقویت می کند. براکت ها اغلب به شکل شیری قوز کرده به نام یالی، دوشیزگانی به همراه یک طوطی و ظرفی در دست، اسب هایی خیز برداشته با سواران شان يا حجم های کوچک معبدگونه است. پانل ها یا روکش های هر طبقه به صورت ردیفی تنظیم می شود. متداول ترین شکل، پانل های سه ردیفی است و طرح های اجرایی منبت کاری نیز در سه ردیف صورت می گیرد.

بررسی معابد ارابه ای خدایان هند

این ارابه ها از چوب بسیار سخت ماهون تهیه می شود. سختی چوب ماهون نه تنها باعث دوام بیشتر ارابه ها می شود، که امکان و قابلیت منبت در مقیاس بسیار ریز و ظریف را نیز به دست می دهد. این ارابه ها بر اساس طرح های ریاضی بسیار سخت و پیچیده ای بنا می شود. ابتدا پلان آن ها به قسمت های مربع شکلی به نام پاداس تقسیم می شود، به این ترتیب، مدلی برای همه بنا به دست می آید. اما طرح کلی معبد، همانند طرح ماندلا، در نمایی گرد قرار می گیرد که پلان های مختلف دیگری در طبقات بالاتر در آنها جای داده می شود. پاداس یا همان مدل مربع شکل در ترکیب بندی های هندسی پلان نقش اساسی دارد. متداول ترین طرح این پلان ها مربع، هشت ضلعی و دایره است.

خطوط عمودی این معبد ارابه ای در هند نیز براساس همین پاداس ها تنظیم می شود. پس از اتمام داربست اصلی و چوبی ارابه، کل داربست با روکش های چوبی منبت کاری شده ای پوشیده می شود. این روکش چوبی معمولا مطبق و به طرف بیرون است، طوری که در نهایت شکل هرمی واژگون را پدید می آورد. گوشه های تیز هرم علاوه بر براکت ها، که هر دو محصول روکش های چوبی اند، در تجسم شکل نهایی ارابه ها اهمیت خاصی دارد؛ چرا که تنوع شکل ارابه ها اغلب از نوع گوشه ها و براکت ها تشخیص داده می شود. آخرین طبقة ارابه، مانند یک عرشه کوچک کاملا محصور می شود؛ سکویی مربع شکل یا هشت ضلعی که در وسط آن سکوی سه طبقه دیگری قرار داده می شود. این دست است سکوها محل استقرار مجسمه خدایان است و به آنها ودی گفته می شود. بیشتر ودی ها تزیین ندارد، چرا که، در نهایت، این مجموعه زیر سایه یک کلاه فرنگی از انظار پنهان می شود. کلاه فرنگی ها موقت است و در هر جشن از نو بر پا می شود. جنس کلاه فرنگی ها از پارچه ای مستعمل است که روی آن ها تصاویر مقدس نقاشی شده است.

طراحی منبت کاری ردیف های چندگانه روکش های چوبی

قبل از توضیح نقوش پانل ها، ذکر یک نکته ضرورت دارد: بسیاری از ارابه ها، در قسمت بالای خود طرح شمایل نگارانه ای دارد که همچون، یک قاعده تعیین کننده تمام نقوشی است که روی براکت های چوبی پانل ها اجرا می شود.

پانل اول: در واقع، اولین پانل از پایین است که هم سطح چرخ های ارابه تعبیه شده است. قسمت جلویی پانل اول معمولا جایگاه کورمه (شیوا در هیئت لاک پشت) است. تنه لاک پشت روی پانل کنده کاری می شود، اما سر کاملا جدا از بدنه ارابه بیرون می آید. در پشت سر کورمه، الهه بودوی قرار دارد و از پس نقوش پالی، ناگاها و گاناس مشاهده می شود.

پانل دوم: این پانل چند ردیفی است. در ردیف زیرین خدایان و الهه ها؛ در ردیف دوم رقاصان و نوازندگان و در ردیف آخر براکت هایی به شکل لوتوس وجود دارد.

پانل سوم: پانل مرکزی؛ از مهم ترین پانل های یک ارابه است، چرا که دید بهتری نسبت به سایر پانل ها دارد. این پانل نمایش دهنده صحنه های اسطوره ای مربوط به خدایی است که ارابه به او تقدیم شده است. در هنگام حرکت ارابه در جشنواره ها، همواره راویانی در کنار ارابه حضور دارند تا این داستان های اسطوره ای (مانند صحنه های ازدواج، نجات و ...) را نقل کنند.

متداول ترین شکل، پانل های سه ردیفی است و طرح های اجرایی منبت کاری نیز در سه ردیف صورت می گیرد. ارابه های بسیار بزرگ، زیارتگاه همه خدایان است، یعنی به هیچ خدای خاصی تعلق ندارد و تمام خدایان هندو در مهم ترین صحنه های زندگی اسطوره ای خود ظاهر می شوند. در این ارابه ها، پانل ردیف اول مخصوص صحنه های جنگ میان گاما پاتی گاناس و مریدان آنها و همچنین، حکایات مربوط به معجزات شیواست.

ردیف میانی متعلق به نقش خدایان، الهه ها و مقدسان مهم دیگر همچون شینا، چانکلش، گامپاتی و همسرش پارواتی بر روی گاو مقدس شان، موروگان، ناندی، سرسوتی در سمت راست ارابه، ماهیتاساراماردینی، شیوا در حال کشتن گاجاسورا در سمت چپ ارابه و در نهایت، برهما، ناتاراجا و سرسوتی و الهه دوی رقصان در عقب ارابه.

اما تزیینات شمایل نگارانه ارابه ها به پانل های جانبی شان محدود نمی شود. در قسمت جلوی ارابه ها معمولا مجسمه های بزرگی نصب می شود، مثل مجسمه های چوبی اسب سواران در دسته های دوتایی یا چهارتایی. این مجسمه ها جزو چارچوب اصلی ارابه نیست، بلکه، مجزا ساخته می شود و سپس، با طناب به ارابه متصل می شود. حالت این اسب ها به گونه ای است که بیننده تصور می کند اسب ارابه بزرگ خود را می کشد. بعضی از این اسب ها دو بال دارد و این معنا را القاء می کند که اسب خدایان و الهه گان را به سوی آسمان هدایت می کند.

آشنایی با واهانا، خدایای سرزمین هند

واهاناهای این دنیایی

در نگاه اول، بسیاری از واهاناها در هیئت حیواناتی چون مار، قوچ، بز، گاو، یا اسب، شیر، فیل، طاووس و موش ظاهر می شود؛ حیواناتی که نقوش عین به عین آنها در معابد نیز دیده می شود. اما در نگاه دقیق تر، به طور چشم گیری بزرگ تر از حد معمول اند و خدایی کوچک اندام را بر پشت خود حمل می کنند، همانند قوچ بزرگ و طلایی که حامل موروگان(پسر شیوا) است یا گاو بسیار درشت و نقره ای رنگی که شیوای مقدس را بر پشت خود دارد. علاوه بر این، المان های آناتومی خاصی در این مجسمه ها وجود دارد که اجزای خود اثر را در نسبتی نامتجانس قرار می دهد، مانند موشی که با دندان های بسیار بزرگش می غرد. در عین حال، المان های تزیینی با تصویر ، واهان اندام های حیوان به طرز عجیبی همراه است؛ برای مثال، می توان اندام هایی پی را در بدن این موش دید که منقوش و قلم خورده است. چنین به نظر می رسد که این واهاناها، از نظر اندازه و مواد به گونه ای طراحی شده است - که دریچه دید طبیعی و زودباور ما را در هم شکند.

می توان گفت که این واهاناها نمونه کاملی از دوگانگی روح و جسم است او و برای تجلی این دوگانگی از حیوانات خاص مراسم قربانی استفاده می کنند تا تجسمی از روح و جسم را در یک جا به نمایش گذارند. بدان معنا که خدایان ارابه هایی را می رانند که مجسمه، اما نماینده روح است؛ پوشیده از طلا و نقره، اما در اصل از چوب است و این همان دوگانگی است. قانون معبد پیروانش را مجاز می کند که بدن خدایان را از سنگ، فلز، چوب و گل بسازند، اما در برخورد با هر یک از این مواد تفاوت هایی وجود دارد.

برای مثال، شمایل های دائمی جایگاه مقدس معبد باید همواره از سنگ باشد و از چوب و گل فقط برای ساخت اشیای مذهبی ای استفاده می شود که در مراسم قربانی به کار می رود. در قانون معبد، چوب ماده ای است که یک بار زندگی انسان را حفظ کرده است و بیش از هر چیز می تواند بار دیگر حافظ زندگی باشد؛ برخلاف خدایان تمام فلزی که بر پشت واهاناها قرار دارد و فقط بدنه چوبی شان با لایه ای از فلز پوشیده می شود. به همین علت، برای همیشه در دنیایی میانی جای می گیرد؛ جایی بین فلز و چوب، روح و جسم، زندگی و مرگ، بهشت و زمین.

واهاناهای شفاعت کننده

واهاناهای شفاعت کننده در مقایسه با واهاناهای این دنیایی بسیار مقدس تر است؛ چرا که بر خلاف واهاناهای این دنیایی که حامل حيوانات این دنیایی برای مراسم قربانی است، مجموعه ای از حیوانات اساطیری است که بر پشت خود خدایی را حمل می کنند. این نوع واهاناها، در واقع، عهده دار امری خاص و بسیار مهم برای چندین تن از مهم ترین و محبوب ترین خدایان هندو است. از این رو، در فرهنگ هندو آن ها را خدمت گزاران نامیده اند، که عبارت است از : ١. هانومان: میمونی که برای رساندن پیغام سیتا به سوی سرزمین لامكا میتازد؛ ۲. گارودا: عقاب بی باک ویشنو؛ ٣- کامادرو: گاو مشعر الهه گان.

بر خلاف دیگر واهاناها، این سه واهانا به نام های خودشان خوانده می شود و به نحو بسیار نزدیکی به خدایان اعظم خودشان مربوط است. تقدس این حیوانات به قدری است که همانند خدایانی که بر پشت خود حمل می کنند، در معابد، تصاویر سنگ نگاشت دائمی دارند. پیچیدگی دین شناختی این خدمت گزاران را بیش از هر چیز می توان از هیئت شمایل نگارانه آنها دریافت. ناندی (گاو مقدس شیوا) و هانومان (میمون مقدس راما) و گارودا (عقاب مقدس ویشنو) همواره در حالی ظاهر می شوند که بر روی یک پا زانو زده اند و اعضای بدنشان به شکلی سنتی و شاهانه به جلو متمایل آن در عین حال، بزرگی ابعاد بدن ایشان در مقایسه با خدایان برنزی بسیار کوچکی که بر پشتشان دارند، این خدایا که مراقبان سالخورده مواردی است که خدمتی دین شناختی شایو این بر پشتشان دارند، این خدایان را به شکل شاهزادگان کوچکی جلوه می دهد که مراقبان سالخورده و محبوبشان آن ها را حمل می کنند. این از معدود مواردی است که خدمتگزار در جلوهای برتر از خدای خود ظاهر می شود. در دین شناختی شایوا این رابطه را پاشو - پاتی که می خوانند.

واهاناهای سلطنتی

بر خلاف متون ودایی که واهانا را ارابه ای می داند که امور انسانی را به سوی دنیای مقدس و خدایی سوق دهد، در متون سلطنتی هندو، واهانا جریانی از وتابیان و خدمت گزاران آنهاست که وسایل نقلیه پادشاه را حمل می کند، پیش گاه سلطنتی او را از خفای کاخ به در می آورد و به خیابان های شهر می برد، تا نشانه های وجودی شاه و قدرت او را به نمایش گذارد. خدا نیز در مقام شاه شاهان جایگاه مقدس و تاریک خود را ترک می کند، در بلندای ارابه سلطنتی خویش می ایستد، مرحمت خود را بر مریدانی که چشم انتظار در خیابانها به صف ایستاده اند ارزانی می دارد.

مطابق با چنین متنی، واهانا طی این مراسم، قدرت خدایی را بیش از پیش بر دنیای انسانی می گستراند و به دستگاه سلطنتی نیز تقدس و خدایی می بخشد و بدین ترتیب، هر یک از مجسمه ها همچون، نشان سلطنتی به کار می رود. به همین دلیل، پادشاهان همواره و طی قرون از این واهاناها حمایت کرده و خواسته اند که فقط به عنوان نشان قدرت آن ها عمل کنند.

آشنایی با مراسم ارابه خدایان در هند

از اصلی ترین مراسم مذهبی هندو، جشنواره های مذهبی خیابانی است که در آن سیل جمعیت زیارت کننده به دور خدایانی که در میان ایشان حضور دارند، طواف می کنند. مهم ترین این جشنواره ها، جشنواره های سالانه است که در حضور تمام خدایان و الهه گان هندو صورت می گیرد. خدایان و الهه گان روی ارابه های مخصوص حمل می شود و سیل زیارت کنندگان در گردشی دورانی آنها را طواف می کنند. در زندگی هندوها، چنین جشنواره هایی فرصتی فراهم می سازد تا زائران در مقیاسی بسیار گسترده به عبادت خدایان خود بپردازند.

در حالی که، جوانان پرشور و انرژی این ارابه های سنگین در خیابان های شهر حمل می کنند، زائران برای گرفتن حاجت و تبرک از خدایان، همراه این معابد متحرک می دوند تا سرانجام گوشه چشمی از آن ها بگیرند. این ارابه ها که در واقع، حاوی نفیس ترین منبت کاری هندو است، فقط به هنگام جشن های سالانه دیده می شود، زیرا در بقیه سال در مکانی سرپوشیده (برای محافظت از خورشید و باران) نگهداری می شود. طبیعت کم دوام چوب را آب و هوای گرم و مرطوب این منطقه باعث شده است طول عمر این معابد متحرک هنری بیشتر از چند قرن نباشد (قدیمی ترین ارابه های باقی مانده متعلق به قرونا هفده و هجده م است). از این رو، این ارابه ها مرتبا بازسازی می شود. این روند محافظت از یک شکل هنری موجب شده است سبک های سنتی در طول قرون متمادی همچنان حفظ شود، اما از سوی دیگر، خود این محافظه کاری ذاتی سبب تنزل ابتکار و خلاقیت هنرمندان شده است.

پیش تر گفته شد که این جشنواره ها اصلی ترین مراسم مذهبی هندوهاست که هر سال، به مدت نه تا چهارده روز برگزار می شود. بیش تر شهرهای هند جنوبی، در سال یک جشنواره دارد، اما در مراکز مهم مذهبی این مراسم بیش تر برگزار می شود، مثلا در شهر سیرانگام، در بهار و زمستان، جشن برپا می شود. در این جشن ها، گاهی یک ارابه و گاهی تا پنج ارابه به راه می افتد. این ارابه ها معمولا به یک خدای خاص، از خدایان اصلی و سه گانه هندو منتسب است. هرچند تمام قسمت های این ارابه ها کنده کاری شده است، هندیان علاقه مندند که در هنگام اجرای مراسم آن ها را با پارچه های گرانبها، روبان، گل و زنگوله بیارایند.

این گونه مراسم معمولا از نیمه روز شروع و حدود ساعت شش بعد از ظهر تمام می شود. بدین ترتیب، ارابه دوباره به جایگاه تاریک خود بازگردانیده می شود. این خدمت گزاران، علاوه بر آنکه، خدای خود را حمل می کنند، خود نیز به نوعی حامل پیام والای خدایان خوداند. به همین دلیل، آنان را واسطه و میانجی می خوانند. مریدان اغلب در ابتدای عبادتشان مستقیما رو به سوی آن ها می کنند، به امید آنکه عرض حال و حاجت آنها سریع تر و به نحوی مناسب تر به محضر خدایان برسد.

مهم ترین راتاها را از لحاظ فنی در تامیل نادو تهیه می کنند و آن را تر می خوانند. تر، در واقع، بناهای چوبی بسیار پیچیده ای است که در مقیاس یک مقبره ساخته می شود. این نوع ارابه ها دو قسمت مجزای بالایی و پایینی دارد. قسمت پایینی از تیرک های پهن چوبی تشکیل شده است و طیف متنوع و گسترده ای از حیوانات و انسان ها را به نمایش می گذارد. در قسمت بالای ارابه، نیز تنه اصلی مقبره قرار می گیرد.

کارشناسان توانسته اند براساس شکل نمای قسمت بالای این ارابه ها هفت گونه را متعلق به قرون شانزده و هفده م در هند جنوبی شناسایی کنند. این راتاها عبارت است از مدور، نیمه مدور، بیضی افتاده، مستطیلی، هشت ضلعی، بیضی، مربع. براساس مناطق جغرافیایی نیز می توان آنها را به دسته های دیگری تقسیم بندی کرد: وسار و آمکلهار و دراویكلا و ونگارا. دسته بندی براساس مناطق جغرافیایی اهمیت ویژه ای دارد، چرا که بر این اسم می توان میزان تشابه میان ارابه ها و معابد مربوط به آنها را بررسی کرد. شمایل نگاری های چوبی ارابه ها در مقایسه با شمایل نگاری های سنگی معابد و همچنین حالت برج گونه کلاه فرنگی هایی که بر بالای ارابه ها نصب می شود، تشابه معماری گونه این ارابه ها را با معابد تقویت می کند. به همین دلیل این ارابه ها نزد هندیان نوعی معبد محسوب می شود.