یزد|Yazd، شهر قنات و قنوت و قناعت

آتش مقدس ورهرام

یکی از دلایل اهمیت آتشکده یزد برای زرتشتیان، نگهداری آتش مقدس ورهرام در آن است که بیش از 1500 سال قدمت دارد و از قداست بسیاری نزد پیروان زرتشت برخوردار است. به طور کلی آتش های مقدس زرتشتی، چند نوع آتشِ مرتبط به مراسم آیینی یا داستان‌های اساطیری هستند و آداب خاصی برای برپا کردنشان وجود دارد. آتش در مزدیسنا (دین زرتشتی) یکی از بهترین داده‌های اهورامزدا ( خدای یگانه ایرانیان باستان و زرتشتیان) به شمار می رود و به عنوان میانجی میان خالق و مخلوق از آن یاد می شود. در اوستا بارها از آتش به عنوان پسر اهورامزدا نام برده شده و به همین سبب دین زرتشت قوانین خاصی را برای آن در نظر گرفته است؛ به عنوان مثال هیچ کس نباید بر آتش بدمد و آن را آلوده کند؛ حتی نگهبان آتش نیز باید نقاب مخصوصی به نام پدام بر دهان و بینی خود بگذارد.

یکی از والاترین آتش ها در مراسم آیینی دین زرتشت، ورهرام است که تهیه آن، وقت و هزینه بسیاری می طلبد و به ندرت برپا می شود. برای تهیه این آتش باید پانزده آتش گوناگون و آذرخش آسمانى (جمعا شانزده آتش) جمع آوری شود که عبارتند از رنگرز، پادشاه يا فرماندار، کوزه‌گر، آجرپز، درويش يا صاحبدل، زرگر، ضرابخانه، آهنگر، اسلحه‌ساز، نانوا، تقطير، فرمانده ارتش، چوپان، ‌پيشواى دينى، برق آسمان، مرده‌ سوز.
این آتش طی مراسمی آیینی و در مدت یک سال، 1128 بار پاکیزه می شود و فقط موبدانی می توانند در این مراسم شرکت کنند که دشوارترین مراحل طهارت را پشت سر گذاشته باشند. در هر بار پاکیزه سازی، چوب درختی هفت ساله که خشک شده را به روی آتش می گیرند و وقتی هیزم آتش گرفت آن را به نشانه یک بار پاک شدن می دانند.

مراسم حمل این آتش نیز ویژه است؛ آن را بر روی تختی قرار می دهند و چهار موبد در حال حمل آن، دعاهای آیینی می خوانند تا به مقصد مورد نظر برسند. در میان زرتشتیان، به گذاشتن آتش در سر جای خود "به تخت نشاندن آتش" می گویند.
این آتش باید همواره روشن بماند چرا که بر اساس باورهای دینی متعلق به همه مردم است و همه در آن سهمی دارند.
در دوران فرمانروایی پادشاهان ساسانی بر ایران، سه آتش وجود داشتند که به دلیل قدمت بالا از منزلت و شکوه بیشتری برخوردار بودند و به آن‌ها «آتش وَرهُرام» به معنای «آتش پیروزی» می گفتند. آتشکده آذرفرنبغ در شهر کاریان فارس یکی از آتشکده هایی بود که آتش ورهرام را در خود داشت.
این آتش در سده دهم میلادی به منظور رهایی از یورش بیگانگان به یزد آورده و در آتشکده بزرگ شهر جای داده شد اما این آتشکده در حدود سال 496 خورشیدی تخریب شد و از میان رفت. زرتشتیان آتش مقدس را در غاری در کوه اِشکَفت یزدان که بین عقدا و پارس بانو قرار داشت مخفی کردند تا در امان باشد. این آتش به مدت ۳۰ سال در این غار بود تا اینکه به یکی از روستاهای زرتشتی‌ نشین اطراف یزد منتقل شد و از آن پس به مدت 200 سال از روستایی به روستای دیگر انتقال یافت تا به دست متجاوزان نیفتد.
در سال 727 خورشیدی روستایی به نام ترک آباد در نزدیکی اردکان ایجاد شد و بیشتر زرتشتیان یزد و بخصوص موبدان به آنجا رفتند. آتش مقدس نیز به ترک آباد منتقل و به مدت ۳۰۰ سال در آنجا ماندگار شد؛ اما با آغاز از هم گسیختگی جامعه زرتشتیان در ترک آباد، آتش مقدس نیز به شریف آباد انتقال پیدا کرد.
در حدود سال 1159 آتش مقدس دوباره به یزد رسید و در محله دستوران یزد (کوی موبدان) به صورت پنهانی در خانه یکی از موبدان بزرگ به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» پناه داده شد. در سال های بعد یک آتشکده کوچک برای نگهداری این آتش ساختنند تا بهتر بتوانند از آن محافظت کنند.
با اعلام رضایت رضا شاه پهلوی برای احداث آتشکده یزد، جایگاه این آتش هم مشخص شد و در فروردین سال 1321 خورشیدی به آنجا انتقال یافت.

بازدید از آتش مقدس آتشکده یزد   

این آتش در ظرف بزرگی از جنس برنز و یک محفظه‌ شیشه‌ ای نگهداری می شود و در جایی بلندتر از سطح زمین قرار دارد. آتش مقدس در اتاقی وسیع و دور از تابش خورشید است و اتاق‌ هایی برای مراسم نیایش، پیرامون آن تعبیه شده اند. یک نفر مسوولیت روشن نگه داشتن آتش را بر عهده دارد که با عنوان «هیربد» شناخته می شود. وی روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه ای چوب خشک و مقاوم تر از سایر چوب ها هچون چوب بادام و زردآلو این آتش را حفظ می کند. خاکستر حاصل از سوخت فاقد ارزش است و به هنگام نیاز تخلیه می شود. بازدید کننده‌ها می‌توانند این آتش را از پشت شیشه ببینند چرا که نفس های آدمی‌ نباید با آتش پاک تماس پیدا کند. روشن ماندن این آتش برای همه گردشگران جذاب است؛ آنها در حالی که از پشت شیشه جام حاوی آتش را می بینند مقداری از بوی آن را نیز استشمام می کنند.

آتشکده یزد

یکی از جذابیت های یزد همزیستی مسالمت آمیز ادیان در آن است. پیروان دین و آیین های گوناگون در کمال صلح و آرامش در این شهر زیبا زندگی می کنند و روابط خوب و صمیمانه ای با هم دارند. این مساله را می توان از وجود بناهای مختلف مذهبی در یزد فهمید؛ در قلب شهر، این ساختمان آتشکده است که خود نمایی می کند و چند محله آن طرف تر، مسجد جامع یزد هر دیده ای را به سوی خود می کشاند. در میان شهر حسینیه امیرچخماق را داریم و دور تر از آن دخمه های زرتشتیان قرار دارند.

زرتشتیان، پیروان یک مذهب متعارف باستانی که حدود 3500 سال پیش در ایران وجود داشت و دین اصلی در ایران قبل از فتح اسلام بود، می باشند. در یزد نیز این دین پیروان فراوانی دارد. آتشکده یا معبد آتش ارزش بسیاری برای پیروان زرتشت دارد و البته یکی از دیدنی ترین جاذبه های شهر یزد نیز محسوب می شود. کمتر کسی است که به یزد وارد شود و از این و آن آدرس این بنای مذهبی را نپرسد. زرتشتیان نیز این مکان مقدس را به روی همگان باز گذاشته اند تا دست دوستی به سوی آن ها دراز کرده و بخشی از فرهنگ خود را به نمایش بگذارند.

تاریخچه آتشکده

در سال 1313 رضاخان رضایت خود را نسبت به احداث یک آتشکده در یزد ابراز کرد تا زرتشتیان نیز از عبادتگاهی باشکوه بهره مند شوند. در آبان ماه همان سال یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» سرمایه ای را برای ساخت این آتشکده در نظر گرفت و قطعه زمینی 6881 متر مربعی را برای این کار انتخاب کرد که از سوی چند تن از زرتشتیان ایران از جمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف شده بود.

مهندسان پارسی نقشه این بنا را کشیدند و ارباب جمشید امانت، یکی از برادران امانت، سرپرستی و نظارت بر ساخت آن را بر عهده گرفت. وی در خاطرات خود نوشته‌ است که پنج بار به هند سفر کرده تا رضایت انجمن پارسیان هند را برای پرداخت هزینه ساختمان آتشکده ورهرام یزد جلب کند؛ چهار بار با کشتی های بخار از طریق اقیانوس هند و یک بار با پای پیاده و شتر از ریگ زارهای بلوچستان ایران و پاکستان.

معماری آتشکده یزد

از روزگاران دور آتشکده‌ها ساختمان هایی ساده و بدون زرق و برق بودند و معمولا تزییناتی در هیچ یک از آنها به چشم نمی خورد. آتشکده یزد نیز از همین قاعده پیروی کرده و در ساخت آن از معماری ساختمان آتشکده پارسیان هند و معماری هخامنشیان به ویژه تخت جمشید الهام گرفته شده است.
این مکان بسیار زیبا در یک باغ کوچک در سمت شرقی خیابان آیت الله کاشانی واقع شده و استخری بزرگ در حیاط این مجموعه موجود است که بازتابی از معبد را نمایش داده و برای عکاسی هنری بسیار مناسب می-باشد.
ساختمان اصلی آتشکده به گونه ای جانمایی و طراحی شده است که بتواند بیشترین بهره را از نور خورشید ببرد و در نتیجه انرژی زیادی در آن باقی بماند. حمام و توالت‌های قدیمی نیز در محوطه مجموعه وجود دارند که باعث آشنایی بازدیدکنندگان با سبک زندگی مردم در ۸۰ سال پیش می شوند.
ساختمان اصلی آتشکده در میان حیاط و بر روی سکویی با ارتفاع ۲۱ متر از سطح زمین قرار دارد و با پیمودن 8 پله می توان به ورودی آن رسید. حیاط آتشکده همیشه سرسبز است و درختان سرو و کاج در آن خودنمایی می کنند. جلوی ساختمان اصلی سرستون های سنگی قرار دارند و پای دیوارها با سنگ های گلدار مزین شده است که همگی کار هنرمندان اصفهانی هستند. آنها سنگ‌ها را در اصفهان تراشیده و سپس به یزد انتقال داده اند.
پس از ورود به ساختمان، دیوارها را می بینیم که با تصاویر زرتشت و جمله‌ هایی از کتاب مقدس اوستا زینت یافته اند و کمی بعد چشم مان به آتش مقدس، روشن می شود.

نقش فَروَهَر بر پیشانی بنا

یکی از جذاب ترین تزیینات ساختمان آتشکده یزد نگاره فروهر است که بر بالای ورودی خودنمایی می کند. فروهر یکی از نیروهای مینویی (عالم روحانی) است که بر اساس باور زرتشتیان، از قبل از پدید آمدن موجودات وجود دارد و پس از مرگ و نابودی آن ها، راهی عالم بالا شده و در آنجا ماندگار می شود. این نیرو که می‌توان از آن با عنوان جوهر حیات یاد کرد، فناناپذیر است و هرگز به زوال نمی رسد. فروهرِ هر موجودی، قبل از خلقت مادی آن، در جهان مینویی حاضر است و پس از خلقت فرود آمده و با موجود مورد نظر همراه می‌شود. پس از مرگ هر موجود، فروهر آن دوباره به جهان فروهری باز می‌گردد.
نگاره فروهر آتشکده یزد، کاری از هنرمندان کاشی‌کار یزدی است و ظرافت و زیبایی خاصی در آن به چشم می خورد.

تندیس مانکجی لیمجی هاتریا یار زرتشتیان ایران

مانکجی لیمجی هاتریا (Manekji Limji Hataria)، نخستین سفیر پارسیان هند در ایران بود که در عصر ناصرالدین شاه قاجار وارد کشورمان شد و تلاش های بسیاری در جهات حفظ و احیای دین زرتشتی کرد. او در اصلاح امور زرتشتیان در کرمان و یزد تلاش های بسیاری کرد و بناها و آثار متعددی را از خود بر جای گذاشت. امروزه تندیس وی در محوطه آتشکده یزد قرار دارد چرا که در جمع آوری منابع مالی برای ساخت این بنا نیز کمک کرده است. این مجسمه همچنین نمادهای الهی زرتشتیان یعنی خورشید و ماه را نیز نشان می دهد.

آداب ورود به آتشکده

این مکان مقدس از ساعت 8:00 تا 11:00 و 02:30 تا 04:30 بعد از ظهر در روزهای شنبه تا پنجشنبه، به جز تعطیلات برای عموم باز می باشد.
هزینه ورودی وجود ندارد، اما از کمک های مالی استقبال می شود. البته آتشکده یزد مکانی مقدس است و آدابی برای ورود به آن وجود دارد:
-    مردان و زنان باید به هنگام ورود به این مکان پاکیزه باشند.(قداست این مکان در میان زرتشتیان مانند مسجد در میان مسلمانان است و بانوان در دوره های خاص نمی توانند به آن وارد شوند.)
-    مردان زرتشتی به هنگام ورود از کلاه سفید و زنان از روسری سفید به همراه لباس رنگ روشن استفاده می کنند و کفش های خود را در می آورند.
-    کسی نباید به آتش مقدس نزدیک شود چرا که نفس انسان آن را آلوده می کند.

مکان های دیدنی شهر یزد

شهر یزد، دارای مکان‌های تاریخی متعددی می باشد که باعث شده در فهرست جاهای دیدنی ایران قرار بگیرد. هر سال گردشگران زیادی به این شهر تاریخی سفر می کنند. با آژانس مسافرتی چهار فصل همراه باشید؛ تا شما را با جاهای دیدنی یزد آشنا کنیم.

مجموعه‌ی امیرچخماق

میدان امیرچخماق، در مرکز شهر واقع شده و یکی از بزرگ ‌ترین حسینیه‌ های کشور محسوب می شود.  قدمت این بنا به قرن 15 میلادی بر می گردد. بعد از بازدید از این بنا، می توانید برای خوردن بستنی های خوشمزه به بستنی فروشی های اطراف میدان بروید.

زورخانه‌ی صاحب‌الزمان

شما در این زورخانه علاوه بر تماشای حرکات ورزشکاران، می‌توانید از سقاخانه‌ی طبقه‌ی زیرین که متعلق به قرن ۱۵ است، دیدن کنید.

آتشکده‌ی زرتشتیان

یزد، مرکز آیین زرتشت می باشد و مکان های تاریخی زرتشتی زیادی را در خود جای داده است.  یکی از مهم‌ ترین این عمارت‌ ها و از جمله جاهای دیدنی یزد، آتشکده است. شما در این آتشکده، جایگاه آتشی را مشاهده می کنید که بنا بر روایت‌ ها، از قرن پنجم پیش از میلاد شعله‌ور است.

دخمه

یکی از مکان های دیدنی یزد که مربوط به دوره زرتشتیان می باشد، گورستانی است که به دخمه نیز معروف است. در واقع زرتشتیان اجساد مردگان را در این بنا قرار می دادند تا خوراک کرکس‌ها شود و دوباره به طبیعت بازگردد. دیدن این بنا کمی ترسناک می باشد و برای برخی از گردشگران خارجی، یادآور خانه‌ های مجموعه ‌فیلم‌های جنگ‌ ستاره‌ای است.

چَک چَک

مهم‌ترین عبادتگاه زرتشتیان به شمار می رود که در کویر واقع شده است. داستان های زیادی در این مورد گفته می شود. مثلا دختر یزدگرد سوم در حال فرار از سپاه اعراب، در این مکان به خداوند پناه می‌برد و سپس تخته‌سنگی باز می‌شود و او را پنهان می‌کند و بعد از این داستان، قطره‌های آب از تخته‌سنگ چکه می‌کنند. به همین دلیل نام این بنا را چک چک نامیدند. هم چنین عده ای بر این باور هستند که این قطره‌های آب، اشک‌های کوه است که به یاد شاهدخت نیک‌بانو می‌ریزد.

 شهر تاریخی

بخش تاریخی یزد که به ‌خوبی از آن مراقبت شده، بسیار دیدنی می باشد. البته با توجه به بافت قدیمی اش، افرادی زیادی در این منطقه ساکن هستند.  قدم زدن در میان خیابان‌ها و کوچه ‌پس‌کوچه ‌های دالان‌ مانند با دیوارهای برآمده و شکاف ‌‌های سحرآمیزش، حس خوبی به شما منتقل می کند. البته بادگیرهای شهر هم، نشان‌دهنده‌ی نبوغ و ابتکار معماری سنتی یزد است. اگر به سقف ساختمان‌ها دسترسی دارید، تماشای نمای چشمگیر شهر را از روی ‌بام از دست ندهید.

مسجد جامع

از تمام قسمت‌ های شهر تاریخی یزد، این مسجد دیده می شود. قدمت این بنا، به قرن ۱۴ میلادی بر می گردد و دارای بلند ترین مناره ‌ها در تمام ایران است. هم چنین از دیدن کاشی‌کاری ‌های ظریف آبی ‌رنگ، خطاطی ها و ریزه کاری های ایوان غافل نشوید. این مسجد، نشان دهنده معماری ایرانی-اسلامی است.

باغ دولت‌آباد

 قدم زدن در میان درختان سرو و انار و گوش دادن به صدای فواره های آب در این باغ، بسیار لذت بخش است. قدمت این باغ به قرت هجدهم بر می گردد.  این باغ سرشار از سایه‌ و نور و عمارت‌ های زیباست و باعث شده گردشگران زیادی را به سمت خود جذب کند. شما در این باغ، می توانید از بادگیر مرکزی که به بلندی ۳۳ متر و ردیف پنجره ‌های شیشه ‌رنگی که فضای هنرمندانه‌ی بی‌همتایی را خلق می‌کنند، دیدن کنید.  

قلعه‌ی سریزد

این قلعه از یزد 45 دقیقه فاصله دارد و بازمانده‌ی قلعه ای‌ است که یک جاذبه‌ی گردشگری دیگر است. این قلعه در دوره ساسانیان برای دفاع در برابر دشمن ساخته شده است و امروزه بسیاری از قسمت های آن از بین رفته است ولی با این وجود، جاهای دیدنی دارد که پیشنهاد می کنیم حتما از آن دیدن کنید.

روستای خرانَق

بازدید از روستای خرانق را به هیچ عنوان از دست ندهید. قدمت این روستا بیش از یک قرن است اما امروزه تقریبا خالی از سکنه است. شاید جالب باشد که بدانید، شما می توانید آزادانه به قسمت های مختلف روستا بروید و از زیبایی های توصیف ناپذیرش دیدن کنید. امیدواریم بتوانید در سفر خود به یزد از تمام مکان های جالب این شهر دیدن کرده و خاطرات فراموش نشدنی را تجربه کنید.  

آشنایی با کاروانسرای زین الدین در مهریز

مهریز یکی از شهر های استان یزد که از مناطق تاریخی یزد نیز محسوب می شود با آثار تاریخی ماندگار فضایی مناسب برای جذب گردشگران فراهم کرده است.یکی از کهن ترین آثار تاریخی این شهر، کاروانسرایی است متعلق به  400 سال پیش، در 62 کیلومتری جنوب یزد و 40 کیلومتری مهریز  واقع شده که کاروانسرای زین الدین نامیده می شود. کاروانسرای زین الدین از زیباترین بناهای شهر یزد به شمار می رود. در فاصله ی 60 کیلومتری جاده ی یزد این کاروانسرا که یکی از آثار به جا مانده از دوره ی صفویان، ساخته شده است.

براساس شواهد تاریخی موجود مشخص شده است که ساخت این بنا به دستور شاه عباس صفوی در قرن 10 هجری صورت گرفته و معماری آن توسط شخصی به نام محمد سلطان یزدی از حاذق ترین معماران آن دوره بوده انجام شده است. این بنا که در مسیر جاده ی ابریشم واقع شده است تنها بنای دایره ای شکل به جا مانده از آن دوران می باشد. در گذشته این بنا کاربردی نظامی داشته و سکونت گاه افراد نظامی و محافظان بوده است. کاروانسرا در زمان حکومت حاکم کرمان که فردی به نام زین الدین گنجعلی بوده و با شاه اسماعیل نیز ارتباطی نزدیک داشته ساخته شده است و شاید علت نامگذاری کاروانسرا به این واقعه بر می گردد.

معماری کاروانسرا

کاروانسرای زین الدین بنایی آجری می باشدکه به شکل مدور ساخته شده است.از شگفتی های معماری بنا می توان به پله هایی اشاره کرد که در دو سمت کاروانسرا قرار دارد و از طریق پله ها می توان به پشت بام بنا رسید و از آن جایی که کاروانسرا سقفی باز دارد می شود آسمان پر ستاره ی کویر را مشاهده کرد.این کاروانسرا دارای پنج برج نگهبانی برای محافظت از قلعه بوده است. جایگاه پنج برج مراقب کاروانسرا به این شرح است که دو برج در سمت غرب، دو برج در شرق و برج اصلی در روبه روی در اصلی احداث شده اند.برای رفت و آمد آسان کالاها و کاروان ها، درب ورودی این بنا ساخته شده از چوب در ابعادی بسیار بزرگ می باشد.

در دو سمت کاروانسرا اتاق های باریکی به عنوان استراحتگاه منظور شده است. بعد از در ورودی این بنا صحنی با 12 ضلع به چشم می خورد که در سرتاسر این صحن سکوهای فرش شده و ساخته شده از خشت و گل به منظور استراحت در نظر گرفته شده است. اصطبل های عمارت در غرب و شرق دالان 8 ضلعی ساخته شده اند و بادگیرهایی در شمال رباط واقع شده اند که باعث جابه جایی هوای خنک در کاروانسرا می شوند. این بنا با شماره ی ثبت 926 در سال 1351 جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مرمت این بنا از سال 1380 آغاز و در سال 1382 به پایان رسیده است.

جایزه ی بهترین بنای تاریخی مرمت شده در سال 2006 توسط سازمان جهانی یونسکو نیز به کاروانسرای زین الدین رسیده است.آشپزخانه ی این بنا در مرکز بنا واقع شده است و اداره ی این کاروانسرا بر عهده ی خانواده ای بلوچی می باشد.حمام ها و سرویس های بهداشتی عمومی این کاروانسرا درحیات قرار دارد. اتاق ها،شاه نشین عمارت، سکوهای استراحت و بادگیر ها از بخش های تشکیل دهنده ی بنا محسوب می شوند. این کاروانسرا در مسیر یزد به کرمان تنها استراحتگاه سنتی به شمار می رود و از مصالح اولیه تشکیل شده و شکوه سنتی خود را حفظ کرده است.