صفا و مروه در مکه

صفا و مروه در مکه

صفا و مروه در مکه، نام دو کوه در جوار هم هستند که در کنار خانه ی خدا قرار گرفته اند. کوه سمت راست، "صفا" و کوه سمت چپ "مروه" نام دارد. البته که این جا در گذر زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است چرا که تعداد بسیار زیادی حاجی نیز در اینجا حضور پیدا می کنند. فلذا ناگزیر به انجام تغییراتی در اینجا می باشد. گفته می شود که پس از اینکه آدم و حوا از بهشت رانده شدند و بر روی زمین فرود آمدند، آدم بر روی کوهی فرود آمد که صفا نام گرفت چرا که آدم برگزیده خدا (صفی الله) است و حوا "مراه" (زن) بوده و بر روی کوه دیگری فرود آمده است که مروه نام دارد. صفا و مروه برای تمام مسلمانان نام محترم و باارزشی می باشد چرا که این دو کوه از نشانه های دین خدا و سعی میان آن دو، یکی از ارکان حج بیت الله الحرام است.

کاری که در این جا در مناسک حج باید انجام داد این است که حج گزارانی که برای حج و یا عمره به مکه آمده اند، به اینجا می آیند و با تجسم کردن سعی هاجر در زمانی که برای فرزند شیرخواره ی خود به دنبال یاری رسان بود در میان این دو کوه را هفت بار می پیمایند. هدف از این هفت بار پیمودن  و آن هم در مسیری مستقیم خود به زیبایی و پسندیده بودن این کار اشاره دارد. هفت بار این مسیر را باید پیمود چرا که گفته می شود هاجر که در زمان خود به ایمان و زهد مشهور بوده است هفت بار فاصله ی میان این دو کوه را پیموده است و طلب یاری از خدا کرده است تا اینکه ملائک به درخواست وی جواب داده و از زیر پای اسماعیل آب زمزم به بیرون جوشیده است. این یکی از دلایل هفتگانه بودن این عمل می باشد. کوههای صفا و مروه تا پیش از هبوط آدم (ع) بر روی زمین پیشینه ای تاریخی دارد اما اوج شهرت این دو کوه از زمان حضرت ابراهیم به بعد می باشد. داستان هاجر و اسماعیل را عبدالله بن عباس این گونه نقل می کند که: میان مادر اسماعیل و ساره که همسر دیگر حضرت ابراهیم (ع) بود کدورت پیش آمد. ابراهیم (ع) هاجر و فرزندش را به همراه خود به مکه آورد، مشک آبی را به همراه داشتند که هاجر از آن می نوشید و فرزند خود را شیر می داد. سپس ابراهیم هاجر و  اسماعیل را در کنار خاربنی گذاشت (درختچه ای که بالاتر از منطقه چاه زمزم قرار داشت) و سوار بر اسب خود شد و به سمت بیرون مکه راهی شد، هاجر به دنبال او رفت تا منطقه کداء او را دنبال کرد بعد پرسید حال که می روی من و فرزندت را به چه کسی می سپری؟ ابراهیم (ع) فرمود: به خدا می سپارم. هاجر از گفته ی ابراهیم ابراز خوشنودی کرد و به پای خاربن برگشت، از آب داخل مشک می نوشید و به کودک خود شیر می داد تا اینکه آب داخل مشک تمام و شیر او نیز خشک شد.

اسماعیل از شدت تشنگی بی تابی و بی قراری زیادی می کرد و هاجر بسیار ترسید که نکند فرزندش در این بی آبی بمیرد. عاجز شد و نخواست مرگ فرزندش را ببیند به میان دو کوه صفا و مروه رفت. برگشت و دوباره کودک خود را عاجز و گریان دید سپس دوباره فاصله میان صفا و مروه را طی کرد و به امید یاری رسانی بود. گفته می شود او این مسیر را هفت پیموده است و سپس جبرئیل بر او نازل شده که دلیل این تضرع تو چیست و ابراهیم تو را به چه کسی سپرده؟ هاجر پاسخ داد: ابراهیم من و فرزندش را به خدا سپرده است. ندا آمد که همانا به فرد بسیار خوبی سپرده است سپس به اسماعیل اشاره کرد که نهری از کنار او جاری شده بود و به هاجر گفت: این نهر برای تمام مهمانان خدا می باشد تا از آب آن بنوشند. به زودی نیز پدر اسماعیل در اینجا برای خدا خانه ای خواهد ساخت.

به کاری که هاجر کرد و اکنون یکی از مناسک حج می باشد سعی گفته می شود. این امر به حدی مهم می باشد که اگر حاجیان به عمد آن را ترک کنند حج آنها باطل می شود. اگر کسی نیز سهوا آن را ترک کند، در صورتی که در مکه بیاد بیاورد باید آن را به جای بیاورد و اگر بعد از خروج از مکه متوجه شد که آن را انجام نداده است در صورتی که می تواند برگردد باید برگردد و سعی را انجام دهد حتی اگر امکان بازگشت برای او نیز وجود نداشت باید به دیگری بسپارد که از طرف او این کار را انجام دهد.

در قرآن کریم نیز در مورد صفا و مروه آمده است که: «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ». در حقیقت صفا و مروه از شعارهای خداست که یادآور او می باشد و هر کسی که به حج برود یا عمره گذارد بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی بجای آورد و هر که افزون بر فریضه کار نیکی انجام دهد، خدا حق شناس و داناست (سوره ی بقره، آیه 158).

همانگونه که در ابتدا نیز گفته شد اینجا دستخوش تغییراتی چند شده است. محلی که امروزه مسعی در آن قرار گرفته در صدر اسلام، خانه های برخی از اهالی مکه در آن قرار داشت اما بر روی صفا و مروه هیچگونه ساختمان و پلکانی وجود نداشت تا اینکه عبدالصمد بن علی در حکومت ابوجعفر، پله های صفا و مروه را ساخت و سپس مبارک طبری در زمان حکومت مامون نخستین کسی بود که در صفا و مروه ساختمان ساخت آن را با آهک سپید و بندکشی نمود. در سال 802 بود که فرج بن برقوف و در سال 1296 سلطان عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی این پله ها را مرمت کردند. سودون محمدی نیز دو نشانه و ستون سبز را به اینجا افزود و اطراف آن قندیل هایی برای روشنایی آویخته شد.

وضعیت امروزه ی مسعی بدین گونه است که به صورت سالنی سرپوشیده در آمده است طولی برابر 5.394 متر و عرض 20 متر دارد و چند طبقه است. ارتفاع طبقه ی اول 12 متر و ارتفاع طبقه دوم 9 متر است. روی پشت بام نیز دیوارهایی گذاشته اند و برخی در آنجا سعی می کنند. برای افراد ناتوان و معذور بر روی چرخ نیز مسیرهای خاصی جدا شده است. مسعی 16 در دارد که همه ی آنها در سمت شرقی مسجدالحرام قرار گرفته اند. در اینجا هم پله ی عادی و هم پله برقی وجود دارد. کانال هایی به عرض 5متر و ارتفاع 6.4 متر در زیر مسعی احداث شده اند که آب را به سمت برون هدایت می کند و مانع ایجاد خرابی در مسعی می شود.

در کنار جاهای دیدنی و بارز مکه، همچون خانه ی خدا، کوه و غار حراء، شعب ابیطالب و ... صفا و مروه نیز از جاهای واجب و دیدنی این شهر مکرمه است که نزد مسلمانان جهان جایگاه والایی دارد.