بحران کم آبی در ایران و علل آن

بحران کم آبی در ایران و علل آن

با داشتن دسترسی مستقیم به منابع آب در طول تاریخ، تمدن بشری همواره در حال تکامل است. آب با تأثیرات کیفی و کمی آن، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا می کند. برخلاف منابع دیگر، آب جایگزینپذیر نیست. با افزایش جمعیت جهان و همچنین رشد جوامع، آب و مصرف آن به اهمیت تبدیل شده است. این امر ممکن است در کشورهایی که حجم بارندگی محدود است، حتی بیشتر شود. مصرف آب سرانه بستگی به فرهنگ، نوع فعالیت و شرایط آب و هوایی دارد که در مناطق مختلف متفاوت است. این تفاوت ها چنین است که تغییرات در مصرف آب سرانه ممکن است بین ۳/۰ تا ۷۰۰ لیتر در روز باشد. ایران در جنوب غربی آسیا واقع شده است و بارش سالانه آن۲۵۰ میلی متر است. این آب و هوای خشک و نیمه خشک است. بحران آب در ایران به عنوان یک مشکل جدی مطرح شده است. به طور عمده دو دلیل وجود دارد:

۱- عدم مدیریت مناسب آب

۲- وقوع خشکسالی. در حقیقت، بحران آب را می توان به عنوان عدم تعادل بین منابع آب و میزان مصرف تعریف کرد.

ایران با مشخصات جغرافیایی خشک و نیمه خشک در جنوب غربی آسیا واقع شده است. میانگین سالانه بارش سالانه ۲۵۰ میلی متر است. تنوع جغرافیایی و اقلیمی کشور بسیار گسترده است. به عنوان مثال، میانگین بارندگی سالانه در شمال بیش از ۱۰۰۰ میلی متر است، در حالی که این رقم برای مرکز و جنوب شرقی کشور کمتر از ۱۰۰ میلی متر است. وجود مناطق کوهستانی در شمال و غرب باعث جریان چندین رودخانه اصلی شده است. در همان زمان کویر گسترده ای در مرکزی و جنوب شرقی گسترش یافت. به همین دلیل تنوع منابع آب کاملا قابل مشاهده است. این شرایط منجر به توزیع نابرابر جمعیت می شود. بیش از ۵۰٪ جمعیت در غرب و شمال کشور زندگی می کنند که حدود ۷۰ درصد از منابع آب در این مناطق واقع شده است. میزان مصرف در سه بخش اصلی به شرح زیر است:

۱- بخش خانگی شهری مصرفی:۵ درصد (۵ درصد)

۲- بخش صنعتی: دو درصد (۲)

۳- بخش کشاورزی: ۹۳ درصد (۹۳ درصد)

ساخت و ساز و اجرای سازه های هیدرولیکی مانند سدها، قنات ها و کانال های انتقال برای آب انبارها، سیستم های انتقال و توزیع از ۳۰۰۰ سال قبل توسط مردم ایران انجام شده است. سه دهه قبل، قبل از ۱۹۷۰، به علت کم بودن جمعیت، طبیعت کشاورزی و کم بودن جمعیت شهری، تامین آب به عنوان یک مشکل بحرانی در کشور محسوب نمیشد. در طول سه دهه گذشته، سدهای بزرگ در اطراف شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، اهواز و غیره ساخته شده اند تا آب را برای مصرف شهری، صنعتی و کشاورزی تامین کنند. از آنجا که آب های سطحی در دسترس نیست، آب های زیرزمینی نیز به عنوان منابع آب برای تامین آب استفاده می شوند. از سال ۱۹۸۰، رشد سریع جمعیت و همچنین تغییر سریع اقتصادی منجر به توسعه قابل توجه کشاورزی و صنعتی و در نتیجه افزایش جمعیت شهری شده است. در نتیجه، تغییرات چشمگیری در تقاضای آب رخ داده است. تا سال ۱۹۹۰، تامین آب یک مشکل مهم نبود و نسبت معقول بین عرضه و تقاضا وجود داشت. در دهه اخير، عرضه آب به عنوان يك مسئله مهم ملي مطرح شده است كه در موارد زير توضيح داده شده است: 

علل ایجاد بحران آب

به طور عمده چهار دلیل وجود دارد که بحران آب رخ می دهد:

1- رشد سريع جمعيت که از نظر زيست محيطي نامطلوب است

2- توسعه بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و شهر سازی

3- کاهش تعداد ساختارهای مناسب برای ذخیره، توزیع و انتقال آب. این به دلیل فقدان منابع مالی است که به سرمایه گذاری های کمتر منجر شده است

4- وقوع خشکسالی در سراسر جهان از سال ۱۹۹۵.

ایران با وجود داشتن سیستم مدیریت پیشرفته تر نسبت به اکثر کشورهای خاورمیانه مانند کشورهای دیگر منطقه، بحران جدی آب را تجربه میکند. دولت در مورد بحران کنونی، تغییرات آب و هوایی، خشکسالی های مکرر و تحریم های بین المللی را مقصر می داند، و معتقد است که کمبود آب دوره ای است. با این حال، مسائل مربوط به امنیت آب ایران ریشه در در دهه ها برنامه ریزی نامنسجم و کوته بینی دارد. ایران از یک پارادایم مدیریت مبتنی بر نشانه رنج میبرد، که عمدتا بر درمان نشانه های مشکل به جای رسیدگی علل اصلی تمرکز شده است. همچنین به گفته کاوه مدنی معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست ایران :

سه علت اصلی برای بحران آب :

۱. رشد جمعیت سریع و توزیع جمعیت نامناسب؛

۲. بخش کشاورزی ناکارآمد؛ 

۳. سوء مدیریت و نبود توسعه.

کشور با چالش های جدی در بخش آب مواجه است، از جمله افزایش تقاضای آب و کمبود آب، کاهش سطح آب های زیرزمینی، از بین رفتن کیفیت آب و افزایش تلفات اکوسیستم. اگر اقدامات فوری برای رسیدگی به این مسائل صورت نگیرد، وضعیت در آینده نزدیک می تواند غم انگیز تر شود. برخی از استراتژی های خروج بحران برای تصویب فوری تامین منابع آب پایدار پیشنهاد شده است، زیرا ایران نمی خواهد اعتبار جهانی خود را درمورد موفقيت چشمگير در مديريت منابع آب در طول هزاران سال در یک منطقه خشک از جهان از دست دهد.